راهنمای خواندن شهریار ماکیاوللی

ابن‌سینا در زندگی‌نامۀ خودنوشتش تعریف می‌کند که چهل بار مابعدالطبیعۀ ارسطو را خواند و مطلقاً از آن چیزی درنیافت، تا اینکه با خواندن رسالۀ بسیار مختصر فارابی با عنوان اغراض مابعدالطبیعه تمامیِ زوایای این اثر برای او روشن گشت. کوشش تمثیل‌گونۀ او حکایت از این می‌کند که خواننده راهی طولانی تا فهم متن کلاسیک در پیش دارد و در این راه نیازمند راهنماست. اما تلاش برای خواندن این متن‌ها، و برای ما فارسی‌زبانان خواندن ترجمه‌های فارسی آن‌ها، اغلب به مسیری بی‌سرانجام کشیده می‌شود و فهم عمیق و دقیق، رفته‌رفته، جای خود را به ساده‌سازی‌های مبتذل می‌دهد. رفتن به سراغ این متون دشوار و گاهی سهل‌ ممتنع استیصالی به بار می‌آورد که ای‌بسا خواننده را به بازنگری و تردید دربارۀ فهم‌پذیریِ این متون بیندازد. خوانندۀ پرتلاش اگر از دام این تردیدها بیرون آید، به مطالعۀ متونِ درجه دوم روی می‌آورد و به آثار شارحان و مفسران رجوع می‌کند و مدت‌ها در میانِ شروح مطول و پرجزئیات سرگردان می‌شود و از قضا خود این شروح را نیازمند راهنما می‌بیند. سرانجام، پس از دل‌کندن از این تلاش‌های مَدرسی و روشمند و دردسرهای بی‌حاصل، نوبت به تفرج در آثار درجه سومی می‌رسد که بیان شسته‌رفته و ساده‌ای از سیر تفکر یک متفکر می‌دهند و اغلب حاصلی جز فروکاستن وجوه اندیشۀ او در قالب کلیشه‌های ساده‌انگارانه‌ ندارند، آثاری که، به‌جای قدم اول بودن، مهر ختامی بر جست‌وجوهای فکری خواننده می‌زنند. بدین‌ترتیب خواننده یا از صرافت خواندن متن کلاسیک می‌افتد یا خود را از خواندن آن‌ها بی‌نیاز می‌بیند. درس‌گفتارهای دانشگاهی، مقالات علمی‌پژوهشی و تألیف‌های به‌اصطلاح انتقادی، همگی، در رجوع به این آثار درجه دوم و سوم و در تظاهر به رجوع به آثار اصلی -که عمدتاً رونوشتی از استنادات شرح‌ها و مقدمه‌هاست- با یکدیگر شریک‌اند. حاصل آنکه آثار کلاسیک هرگز خوانده نمی‌شوند و این منابع اصلی بازخوانی‌های مؤلفانه یا منتقدانه به‌مرور فراموش می‌شوند.