کتاب در آغاز عشق بود نشر انتشارات شوند

کتاب حاضر، اثری است موجز و مهیج که موضوعی آشکار و صریح را با مضمونی نهفته و خفی درهم می‌آمیزد. موضوع آشکار آن همانا سهمی است که در فهمِ روان‌کاوانه از روان‌شناسیِ عقاید دینی یا ایمان دارد، و مضمون نهفته‌ی آن حکایت جداییِ انتقادی و البته قدرشناسانه‌ی یک روان‌کاو لکانی و متفکر فرانسوی از پس‌زمینه‌ی نظریِ خویش است، و این زمانی روی می‌دهد که او راه خود را به سوی جریان اصلی و معاصرِ تفکر روان‌کاوانه‌ی فرانسوی هموار می‌کند. کریستوا در گذشته مشارکت‌ چشمگیری در حوزه‌ی روان‌زبان‌شناسی داشته است و در این‌جا درباره‌ی رویکرد خود به روان‌کاویِ بالینی گزارش جامعی عرضه می‌کند. او به‌خلاف لکان به‌جای زبان، عواطف را در ثقل محتویات ناخودآگاه جای می‌دهد و در این مورد از دیگر منتقد لکانیِ برجسته در فرانسه - آندره گرین - تبعیت می‌کند که از قضا پیش‌تر می‌رود و به ضعفِ نظریه‌ی لکان به دلیل غفلت از اهمیت بنیادینِ عواطف اشاره می‌کند. کریستوا ایده‌ی لکان مبنی بر ضرورت وجودِ رابطه‌ی دیالکتیکی میان امر خیالی و امر نمادین را نگه می‌دارد تا امر «واقعیِ» نهایی را فراچنگ آورد، و این چیزی نیست جز وجود ناخودآگاهِ پویا و جلوه‌های آن در جهان عینیِ گفتار بیناشخصی. چه بسا زبان کریستوا برای روان‌کاوانِ انگلیسی‌زبان غریب و ناآشنا باشد. کسانی که با تفکر لکانی سروکار ندارند، باید بدانند که دارند به یک فرهنگ روان‌کاوانه با زبانی متفاوت قدم می‌گذارند و وارد چشم‌انداز روان‌کاوانه‌ی متفاوتی می‌شوند. با این همه، ریشه‌های بالینیِ مستحکم کریستوا و آغازیدنِ او از موقعیت بالینی و بازگشت مکررش به آن، برای فهم و همدلی با این دیدگاه پل‌هایی روان‌کاوانه‌ ایجاد می‌کنند. جنبه‌ی شگفت و تأثیرگذار این کتاب تأکیدِ مؤلف بر ساختار روان‌شناختیِ دین و پیوندی است که با آسیب‌شناسیِ روانی دارد. توضیحات دراماتیک و مشروح او درباره‌ی فرد بیماری که به سیستم هذیانی دچار است، شاهدی است بر وجود پیوند میان دین و تحقق آرزوهای موهوم و هذیانی. همین نمونه همچون پس‌زمینه‌ای عمل می‌کند که تکنیک او را در برخورد با واپس‌رویِ روان‌پریشانه توضیح می‌دهد و گذشته از آن مبنایی را برای فهم برداشت او از دین عرضه می‌کند. اندیشه‌های کریستوا در این زمینه با فلسفه‌ی اگزیستانسیال طنین‌انداز می‌شود (که خود تا حدی تفکر هایدگر را به یاد می‌آورد - و این اندیشه‌ای است که از قرار معلوم در آغاز بر لکان هم تأثیر گذاشته بود). در گذشته در مورد نقد روان‌کاوانه‌ی دین شبهاتی مطرح شده بود و مبنای‌شان این تصور بود که مطالعه‌ی ریشه‌های ناخودآگاهِ الهامات، عقاید و احساساتِ دینی به هیچ عنوان جستجوی جهانشمولِ آدمیان را برای دست یافتن به نظامی از اخلاقیات بی‌اعتبار نمی‌کند، و این نظامی است که از نیازهای منفعت‌طلبانه و ایدئولوژی‌های متعصبانه و فرقه‌ای پا فراتر می‌گذارد. در مقابل، برخی گفته‌اند این فرض که خودِ روان‌کاوی در مقام دانشی روان‌شناختی ممکن است مبنایی را برای نظامی مشابه از ارزش‌های جهانشمول عرضه کند، روان‌کاوی را با این خطر مواجه می‌کند که نه تنها به یک ایدئولوژی، که به یک کیش و آیین بدل شود. کریستوا اما با دور زدنِ این خیابان بن‌بست، می‌گوید اگر روان‌کاوی با موفقیت به پایان رسیده باشد باید به فرد کمک کند تا خود را از بندِ توهماتِ حفاظتی و از آن شخصیت موهومی که در گذشته باید انکارش می‌کرد، رها سازد. در عین حال، کریستوا گمان می‌کند این فرد قادر خواهد بود با روی گشاده اشتیاقِ اجتناب‌ناپذیر خویش را برای خلق و لذت بردن از توهمات‌اش پذیرا باشد، اما از ماهیت واقعی آن‌ها نیز غافل نماند. کریستوا با بیانی رسا می‌گوید: «[بیمار یا] آنالیزانی که بخت بیشتری داشته باشد، کار را با میلی احیاشده برای پرسش کردن از همه‌ی حقایق متداول به پایان می‌برد؛ و مانند روزگار هراکلیتوس، بار دیگر می‌تواند بچگی کند و دست به بازی بزند».