کتاب صوتی کلیدر اثر محمود دولت آبادی

کتاب صوتی کلیدر طولانی‌ترین رمان ایرانی است که مشهورترین نویسنده در قید حیات ایرانی، محمود دولت‌آبادی آن را نوشته. این رمان درخشان روایت زندگی، عشق و رنج و مبارزه مردم خراسان است. محمود دولت‌آبادی مرز میان داستان و حماسه را بهم می‌ریزد. کتاب کلیدر که یکی از مهم‌ترین رمان‌های ایران است در ده جلد منتشر شده و فیدیبو این اثر را به صورت صوتی با صدای آرمان سلطان‌زاده منتشر کرده. 

معرفی کتاب صوتی کلیدر

محمود دولت‌آبادی برای نوشتن کلیدر پانزده سال از عمرش را گذاشت. کتاب صوتی کلیدر قصه زندگی خانواده‌ای کرد است که به روستایی نزدیک سبزوار می‌آیند. داستان در سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۷ می‌گذرد. زمانی که دنیا جنگ جهانی دوم را تجربه کرده و فقر و زور روی زندگی مردم سایه انداخته. دولت‌آبادی در کتاب صوتی کلیدر خانواده کلمیشی را محور داستان قرار می‌دهد. خانواده‌ای که با وجود فقر و ظلم در برابر زور سر خم نمی‌کند. شروع داستان از جایی است که گل‌محمد و پدرش از خانواده کلمیشی زندانی شدند و مارال که از خانواده دیگری است برای ملاقات نامزدش دلاور به زندان می‌آید. اما در میانه داستان گل‌محمد و مارال عاشق هم می‌شوند. این دو باهم ازدواج می‌کنند و این ازدواج بذر کینه را در دل دلاور می‌کارد. کلیدر داستانی پر از خون و عشق و مقاومت است. 

در روند داستان گل‌محمد در درگیری با خان‌ها و مامورهای حکومت از قهرمانی ساده تبدیل به اسطوره می‌شود. اسطوره‌ای که از رنج افسانه می‌سازد. 

شخصیت‌ها

در رمان کلیدر  هر شخصیت نه فقط یک فرد، که نماینده تفکر و نسلی است که در دهه 20 ایران زندگی می‌کند. گل‌محمد و مارال دو شخصیت اصلی داستان و محور حرکت این حماسه زوال هستند. برخی از شخصیت‌ها در رمان کلیدر:

گل‌محمد

گل‌محمد محور اصلی و قهرمان تراژیک کتاب کلیدر است. گل‌محمد پسر دوم خانواده کلمیشی است. او در جریان داستان از مردی ساده و روستایی تبدیل به قهرمانی تمام عیار و در آخر اسطوره‌ای از مقاومت در برابر ظلم می‌شود. 

مارال

کلیدر با شخصیت مارال شروع می‌شود. زنی زیبا، جسور و محکم که در کنار گل‌محمد می‌ماند. او دختر عبدوس دایی گل‌محمد است. رنی که در برابر فشار و تقدیر نمی‌شکند.

مدیار

مدیار برادر عبدوس و دایی دیگر گل‎‌محمد است. او عاشق دختری به نام صوفی است که قرار است به زود زن پسر حاج حسین چارگوشکلی شود. عشقی که زیر سایه خان‌ها تراژدی رمان دولت‌آبادی را تلخ‌تر می‌کند. 

زیور

زیور همسر اول گل‌محمد است و یکی از تعیین‌کننده‌ترین شخصیت‌های داستان است. 

دلاور

دلاور نامزد سابق مارال است. بعد از اینکه مارال با گل‌محمد ازدواج می‌کند کینه به دل می‌گیرد و آتش درگیری طایفه‌ای را بیشتر می‌کند

حاج حسین چارگوشکلی

او یکی از ثروتمندان منطقه است. گل محمد در یکی از درگیری‌ها او را می‌کشد و این اتفاق زنجیره‌ای شورش‌ها را در رمان رقم می‌زند. 

پیام اصلی داستان

شاید بعضی از آدم‌ها خواندن رمان کلیدر را به خاطر طولانی‌ بودنش دائم به عقب بیندازند. اما  نسخه صوتی کلیدر این مشکل را می‌تواند حل کند. خواندن یا شنیدن کلیدر برای همه ایرانیان واجب است چون تراژدی زندگی مردی است که در برابر ظلم خان و خان‌زاده‌ها می‌ایستد و در این راه جانش را نیز فدا می‌کند.  هرچند گل‌محمد می‌میرد اما آرمان او، آزادی و عدالت، در دل مردم زنده می‌ماند. شاید بتوان پیام اصلی داستان را مقاومت در برابر فراموشی و نابرابری دانست. 

نسخه صوتی کلیدر را به صورت کامل در فیدیبو بخوانید.

خلاصه فصل‌ها

نوشتن خلاص کلیدر واقعا کار سختی است. این رمان ایرانی چند جلدی و چند صد شخصیتی هم رگه‌های تاریخی و سیاسی دارد هم عاشقانه و حماسه. با این حال خلاصه کلیدر در چند بخش کلی به شرح زیر است:

مارال در ایل پذیرفته می‌شود

مارال بعد از مرگ خانواده‌اش به ایل عمه‌اش می‌شود. همزمان گل‌محمد، پسر بلقیس،  برای دزدیدن صوفی، دختری که دایی‌اش مدیار عاشقش است، با مدیار به قلعه حاج‌حسین چارگوشلی می‌روند. اما در درگیری هم مدیار هم حاج‌حسین چارگوشلی کشته می‌شوند. همان وقت شیرو، دختر بلقیس، از نبود برادرش گل‌محمد سوءاستفاده می‌کند و با ماه‌درویش فرار می‌کند و در قلعه‌چمن ازدواج می‎کنند. 

ازدواج گل‌محمد با مارال

خانواده بعد از درو به چادرها برمی‌گردد و با بیماری گوسفندان و تنگدستی روبه‌رو می‌شود. گل‌محمد برای گرفتن کمک بی‌نتیجه به سبزوار می‌رود و مجبور می‌شود از بابقلی بندار قرض بگیرد. گل‌محمد و مارال باهم ازدواج می‌کنند با اینکه گل‌محمد زن دیگری به اسم زیور هم دارد. خانواده با بیماری دام‌ها فقیرتر شده و نمی‌تواند مالیاتش را بپردازد. دو مامور امنیه که برای گرفتن مالیات می‌آیند با گل‌محمد و عمویش درگیر می‎شود و کشته می‌شوند. برای همین گل‌محمد و عمو از ایل فرار می‌کنند.

درگیری‌های تازه و شکل‌گیری قهرمان

شیرو دوباره به خانه‌ی آلاجاقی فرستاده می‌شود و از خانواده رانده می‌گردد. جهن‌خان بلوچ، شریک قاچاق بندار، برای طلب خود می‌آید، ماهدرویش را مجروح می‌کند و پسر بندار را می‌رباید. گل‌محمد در زندان با ستار آشنا می‌شود و با کمک او می‌گریزد. بازگشتش با خون‌خواهی همراه است؛ علی‌اکبر حاج‌پسند را می‌کشد و آوازه‌ی شجاعتش در منطقه می‌پیچد. مردم ستمدیده او را پناه خود می‌دانند و در میان دهقانان زمزمه‌ی شورش بالا می‌گیرد.

شور دهقانان و دوگانگی گل‌محمد

دهقانان برای گرفتن حق خود علیه ارباب‌ها هم‌قسم می‌شوند. قدیر خرمن‌ها را می‌سوزاند و حکومت با خشونت پاسخ می‌دهد. گل‌محمد در قلعه‌ی میدان مستقر می‌شود و صدای مردم می‌گردد. سرگرد فربخش از طرف دولت پیشنهاد تأمین و مذاکره می‌دهد، اما اربابان در پی نیرنگ‌اند. ستار به گل‌محمد هشدار می‌دهد که نمی‌توان هم‌زمان دوست مردم و اربابان بود. او میان اعتماد به ارباب‌ها و وفاداری به مردم سرگردان می‌ماند.

دسیسهٔ اربابان و دام عروسی

گل‌محمد برای بیک‌محمد، لیلی دختر حاجی‌خان خرسفی را خواستگاری می‌کند، اما حاجی‌خان با نجف‌ارباب هم‌دست می‌شود تا او را بدنام کند. سپس بابقلی بندار و آلاجاقی گل‌محمد را به عروسی پسر بندار دعوت می‌کنند تا به بهانه‌ مذاکره او را به دام بیندازند. جهن‌خان که حالا با دولت همراه است، پیشنهاد تسلیم می‌دهد و گل‌محمد رد می‌کند. او بی‌اعتماد از مهمانی می‌رود، در حالی که ماموران در پی کشتنش هستند.

سرانجام گل‌محمد و مرگ قهرمان

پس از سوءقصد به شاه در بهمن ۱۳۲۷، فضای کشور امنیتی می‌شود و دستور دستگیری گل‌محمد صادر می‌شود. سیدشرضا تربتی و سرهنگ بکتاش مأمور عملیات‌اند. گل‌محمد تسلیم و گریز را نمی‌پذیرد و آماده‌ی مرگ می‌شود. بندار و جهن‌خان مارال و بلقیس را به گروگان می‌گیرند. گل‌محمد برای جلوگیری از خون‌ریزی، با یارانش به کوه می‌زند. در نبردی سخت، گل‌محمد، بیک‌محمد، خان‌عمو، ستار و زیور کشته می‌شوند. جسد آن‌ها را در سبزوار به نمایش می‌گذارند و در گوری دسته‌جمعی دفن می‌کنند. اما نام گل‌محمد در میان مردم به نماد مقاومت و آزادگی تبدیل می‌شود.

نقد و بررسی

رمان کلیدر نوشته محمود دولت‌آبادی اثری مهم در ادبیات فارسی است. محمود دولت‌آبادی بعد از نوشتن این رمان نامزد جایزه نوبل شد و تنها نویسنده‌ای ایرانی است که به این مرحله رسید. از منظر ادبی کلیدر نقطه عطفی در ادبیات فارسی است. کلیدر اثری زنده است که همیشه در معرض بحث و نقد ادبی است.هوشنگ گلشیری، نویسنده مهم و صاحب سبک ایرانی، معتقد بود:

تکنیک‌های سنتی داستان‌گویی شفاهی با احتیاجات و بایسته‌های ژانررمان هم‌خوانی و سازگاری ندارد و بر این باور بود که کلیدر سیر قهقرایی را در تاریخ تکامل رمان‌نویسی مدرن فارسی پیموده است.