کتاب جاجُخوُن مصطفی مبارکی نشر انتشارات فرنام

تک بیت های «یار یار»، فریاد موزون و برون ریز شاعر در موضوعاتی نظیر: شکار، زندگی ایلی و قبیله ای، ییلاق و قشلاق، کوچ عشایر، سنت های بومی و عشیره ای، باورهای همگانی، راستی و انسان مداری، عشق... بوده و عموما با تاکیدی بر فرهنگ های قومی است، که سینه به سینه و به شکل داستانی روایت شده اند. شاعر بومی با «یار یار» وزن می شود. یار یار تک بیتی است که علی الاصول، قرار است، بر مبنای «کم گوی و گزیده گوی چون دُر» باشد. «یار یار» باید مصداق گفته ی شیخ سعدی باشد، که می فرمایند: «اگر در سرای سعادت کس است ز گفتار سعدیش حرفی بس است»، و یا این که «من آن چه شرط بلاغ است با تو می گویم، تو خواه پند گیر، خواه ملال»؛ این گونه ی شعری شناسنامه و سجل ادبی قوم لر است و به نظر نگارنده بر تمام گونه های دیگر شعری برتری بلامنازعی دارد. از نظرگاه تاریخی و تا جایی که انگشت اشاره ی تاریخ ادبیات استان به ما نشان می دهد، یار یار از سال ۱۲۵۷ خورشیدی (تولد کا محمد علیزاده، وفات نامعلوم) به بعد نظم و نسق خاصی را گرفته، اگر چه محتملا قبل از ایشان هم بیت هایی – از شاعران بی نام و نشان- در قالب «یار یار» در میان مردم رایج و متداول بوده است. بعد از زنده یاد علیزاده، شاهد شاهکارهای زنده یاد خداکرم خان بویراحمدی (۱۲۶۰ - ۱۳۱۸) هستیم و در نهایت زنده یاد شیخ علی مراد تنهایی (۱۲۹۳ – ۱۳۷۶) این سلسله ی مستحکم یار یار را هدایت نموده است. خوانش «یار یار» در استان کهگیلویه و بویراحمد به ۵ دسته قابل تقسیم بندی هستند: ۱. خوانش به سبک زیلایی؛ مختص گویش کهگیلویه و دیشموک؛ که با تحریرهای بلند و غالبا یکنواخت همراه است. ۲. خوانش به سبک نشمین؛ یا گویش چرامی که در تحریرهای مرحوم شیخ علی مراد تنهایی نمود دارد. در این سبک از واژه هایی نظیر «نشمین» و «کافر دِ» استفاده می شود. ۳. خوانش به سبک باوی؛ این سبک با گام های آوایی کوتاه شروع می شود و بغض فوق العاده ای در آن نهفته است. تحریرهای سبک باوی، عموما گام های بلند ندارد. ۴. خوانش به سبک بویراحمدی؛ گویش یاسوج و سی سختی، این تحریرها عموما بلند و گام های تیزتری دارد. و عمدتا با «هَیی» شروع می شوند. ۵. خوانش به سبک اَرجان؛ گویش بهبهانی؛ در خوانش این نوع از یار یار، تحریرها لرزان هستند و با واژه ی «بگو» آغاز می شود. این کتاب که مجموعه ای به تعداد ۱۲۷ یار یار لری است، که بر اساس بیان فونتیک (آوانگاشت) و به منظور روان خوانی نگاشته شده اند. در این مجموعه تلاش فراوانی شده است تا نام مکان ها و ایل های استان به صورت بسیار شیوایی بیان شوند و عنوان کردن قریب به ۷۰ نام مکان و ایل در قالب یار یار به زیبایی و مانایی شعر افزوده است. زنده نگه داشتن «یار یار»، زنده نگه داشتن پرنده ای بیمار است که جوجه هایش تازه سر از تخم درآورده اند. و بی شک، ادامه ی زندگی برایشان یک معجزه است. بدیهی است که احیای این گونه ی شعری، اولویت اول در فرهنگ قوم لر خواهد بود. با امید به این که با سرودن و خوانش «یار یار» این میراث سترگ و بزرگ را به نسل آینده انتقال دهیم. سخن آخر این که: یار یار باید زنده بماند و زندگی کند. یار یار هرگز نمی میرد، و عمری به درازای قوم لر دارد.