معرفی کتاب‌های عمر خیام

زندگی‌نامه‌ی حکیم عمر خیامn>

حکیم عمر خیام با نام کامل غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در 28 اردیبهشت 439 هجری در نیشابور متولد شد. او فیلسوف، ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعر و از بزرگترین دانشمندان قرن پنجم است. خیام در زادگاه خود علوم رایج آن دوران مانند فلسفه و ریاضیات را آموخت. عده‌ای از مورخان او را شاگرد ابن سینا  می‌دانند. اما از نظر زمانی تناقض‌های زیادی در این ادعا وجود دارد او از شاگردان امام موفق نیشابوری بود. خیام پس از تحصیل علوم فلسفه، ستاره شناسی و حدیث و تفسیر  در سال 561 هجری به سمرقند نقل مکان کرد و اولین کتاب جبر خود را زیر نظر قاضی القضات سمرقند تالیف نمود.

در زمان تولد خیام سلجوقیان بر منطقه‌ی گسترده‌ای از شرق ایران حکمفرما بودند. پس از آنکه نام و آوازه‌ی هوش خیام در کشور پیچید و عنوان دانشمندی برجسته شهرت پیدا کرد، سلطان ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظالم الملک  از او دعوت کردند سرپرستی رصد خانه‌ی شهر اصفهان را بر عهده گیرد. او از سمرقند به اصفهان رفت و همراه با جمعی از دانشمندان آن دوران به تحقیقات نجومی در رصدخانه اصفهان پرداخت. کارهای تحقیقاتی خیام در این رصد خانه به دستاورد بزرگی منجر شد. او تقویم رایج آن دوره را اصلاح و تقویم جلالی را تنظیم نمود.

خیام پس از 18 سال زندگی در اصفهان به دلیل اختلافات وارثان ملکشاه سلجوقی و درگیری‌های سیاسی اصفهان را ترک کرد و به خراسان بازگشت. پسر سوم ملکشاه حکمران شهر مرو در خراسان بود . مرو در آن روزگار یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های علم و دانش در دنیا بود. خیام در این دوره از زندگی دستاوردهای علمی زیادی از خود باقی گذاشت.

در تاریخ وفات خیام شک و تردیدهای زیادی وجود دارد. عده‌ای تاریخ وفات او را بین 502 تا 505 و عده‌ای دیگر بین 517 تا 520 می‌دانند. اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان داده است او در سال 502 دار فانی را وداع گفت. مقبره‌ی او در شهر نیشابور در آرامگاه امامزاده محروق واقع شده است.

دستاوردهای علمی حکیم عمر خیام

حکیم عمر خیام رساله‌های متنوعی در زمینه‌ی ریاضی، موسیقی، مکانیک، هیدرواستاتیک و هواشناسی از خود باقی گذاشته است. اما نام او بیش از هرچیزی به واسطه‌ی هندسه‌ی اقلیدسی و حل معادت درجه سوم به کمک مقاطع مخروطی در تاریخ ریاضیات ماندگار شده است. خیام اولین ریاضیدانی است که تحقیقات مدونی در رابطه با معادلات درجه‌ی اول، دوم و سوم داشته  و توانسته با استفاده از ترسیمات هندسی برای تمام آنها راه حل منطقی ارائه دهد. رساله وی در جبر و مقابله از جمله مشهورترین آثار ریاضی اوست.  این تحقیقات از مهم‌ترین تحقیقات ریاضی قرون وسطی به شمار می‌آید.

عمر خیام در زمینه ستاره‌شناسی نیز دستاوردهای بزرگی داشته است. او مدار گردش کره‌ی زمین به دور خورشید را تا 16 رقم اعشار محاسبه کرد. تنظیم تقویم دقیق جلالی نیز یکی دیگر از دستاوردهای بزرگ علمی این دانشمند محسوب می‌شود. علاوه بر ریاضی و نجوم، خیام آثار 5 کتاب فلسفی نیز تالیف کرده است که تنها یکی از آنها به زبان فارسی نوشته شده است.

دستاوردهای ادبی حکیم عمر خیام

اگرچه خیام فیلسوف و ریاضیدان برجسته‌ای به شمار می‌رود اما بخش قابل توجهی از شهرت او در عصر کنونی به واسطه سرودن رباعیات حاصل شده است. رباعیات خیام در زمان حیاتش مغفول مانده و تعدادی از آنها پس از مرگ او توسط دوستان و شاگردانش جمع‌آوری شده است.در هیچ  منبعی عدد دقیقی از رباعیات خیام گفته نشده است. شعر خیام در قالب رباعی ساده، وزین و کوتاه است. مضمون شعرهای خیام فلسفی است و در اغلب رباعیات خود مسائل بنیادین را مورد پرسش قرار می‌دهد. خیام اعتقاد زیادی به فانی بودن این دنیا داشته و در رباعیات خود به شیوه‌های مختلفی انسان را به لذت بردن از زندگی‌اش دعوت می‌کند:

«ای دل! غم این جهان فرسوده مخور

بیهوده نه ای غمان بیهوده مخور

چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید

خوش باش غم بوده و نابوده مخور»

ادوارد فیتز جرالد شاعر انگلیسی، مترجم و معرف حکیم عمر خیام به جهانیان است. او در سال 1859 رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. منتقدان معتقدند ترجمه‌ی او یکی از بهترین ترجمه‌های ممکن است. زیرا او ابتدا مفهوم اصلی رباعی خیام را درک کرده، سپس آن را به زبان خود بیان کرده است. فیتز جرالد نقش قابل توجهی در معرفی اندیشه‌های خیام به غرب داشته‌ است. به شکلی تاکنون پژوهش‌های بسیاری در رابطه با اندیشه‌های خیام و شعر‌های او صورت گرفته است