کتاب چه باید کرد؟ نشر بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی

برای این‌که جامعه بتواند اصالت و ریشه‌های فرهنگی خود را حفظ کند نقش روشنفکران و مسئولان بسیار پررنگ است. یکی از متفکران و روشنفکران ایرانی که با شخصیت تاثیرگذار و سخنان عمیقش در طول تاریخ معاصر توانست تاثیر در اندیشه‌ی جوانان ایرانی  بگذارد، دکترعلی شریعتی است. او همواره سعی ‌می‌کرد مشکلات جامعه را بشناسد و با تفکر خود راهکاری‌هایی برای حل آن‌ها ارائه کند که در این مسیر ایشان کتاب‌ها و مقالات فراوانی نوشت. از جمله آثار ایشان می‌توان به کتاب چه باید کرد اشاره کرد که مطالعه‌ی آن به مخاطب این امکان را می‌دهد تا درباره‌ی مسائل مهمی که به نجات جامعه کمک می‌کند آگاهی و درک پیدا کند.

درباره کتاب چه باید کرد

کتاب چه باید کرد جلد بیستم از مجموعه آثار دکتر علی شریعتی است که بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی در 548 صفحه آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و دست‌نوشته‌های دکتر شریعتی از سال 1349 تا1354 است که با مضامین فرهنگی، جامعه‌شناسی، خودآگاهی و استحمار در این کتاب جمع‌آوری شده است. شریعتی بر این باور بوده است که با نظریه‌ها و نالیدن‌ نمی‌توان مشکلات جامعه را برطرف کرد. قشر مسئول و متعهد جامعه باید وظایف خود را بشناسد و آن‌ها را به مرحله‌ی عمل برساند. او در هر بخش از این کتاب جوامع را به اندیشه و خودآگاهی دعوت می‌کند. هر بخش از کتاب چه باید کرد به شکل یک کتاب جداگانه منتشر شده است و مخاطبان می‌توانند از جملات قصار و فلسفه‌ی خاص دکتر شریعتی بهره‌ی کافی را ببرند.

این اثر بسیار توجه مخاطبان را به آثار شریعتی جلب کرده و تا سال 1385 به نوبت چاپ دهم نیز رسید. کتاب الکترونیکی کتاب چه باید کرد؟ در همین صفحه از فیدیبو برای خرید و دانلود موجود است و ازپی دی اف آثار دیگر علی شریعتی که در سایت و اپلیکیشن فیدیبو برای خرید و دانلود موجود است می‌توان به «میعاد با ابراهیم»، «جهان‌بینی و ایدئولوژی»،«بازشناسی هویت ایرانی اسلامی» و «جهت‌گیری طبقاتی اسلام» اشاره کرد.

مروری بر فصل‌های کتاب چه باید کرد

کتاب چه باید کرد از نه بخش اصلی و یک بخش ضمیمه که خود دو بخش دارد تشکیل شده است. هر کدام از این بخش‌ها درباره‌ی موضوعی متفاوت صحبت می‌کند.

بخش اول با عنوان «پیام امید به روشنفکران مسئول ( تفسیر سوره‌ی روم )» سخنرانی دکتر شریعتی در حسینه‌ی ارشاد در تاریخ 5 آبان 1351 است که بعدها این سخنرانی توسط خود دکتر شریعتی تصحیح و تکمیل شد. شریعتی در این سخنرانی با یک ادبیات مذهبی سوره‌ی روم را تفسیر می‌کند. او در این متن فضای صدر اسلام را که فضای خفقان و محدودی بوده، ترسیم می‌کند و از شکنجه‌های عمار و مقاومت او در برابر دشمنان اسلام می‌گوید.

«روشنفکر و مسئولیت او در جامعه» عنوانی است که از طرف ناشر بر بخش دوم کتاب انتخاب شده است. این سخنرانی در تالار حسینیه ی ارشاد در تاریخ ۳۰ و ۳۱ مرداد ماه ۱۳۴۹ در دو شب متوالی ارائه شد. دکتر علی شریعتی  در این بخش وظایف و مسئولیت‌های روشنفکران در جامعه را شرح می‌دهد. او معنای روشنفکری را تعریف می‌کند و تفاوت فرد روشنفکر با دانشمند و سیاستمدار را توضیح می‌دهد.

بخش سوم «مخروط جامعه شناسی فرهنگی» سخنرانی دکتر شریعتی در دانشکده‌ی نفت آبادان است. او در این سخنرانی پیرامون مشکلاتی که در ذهن نسل جدید، هم درباره‌ی مذهب هم جامعه و هم نقش روشنفکران در جامعه و مسئله جوامع اسلامی است، صحبت می‌کند.

«راه سوم» یکی دیگر از سخنرانی‌های دکتر شریعتی در سال 1351 است. او در این سخنرانی از تفاوت بین علم و فکر می‌گوید و آن‌چه یک جامعه برای متمدن شدن به آن نیاز دارد را تشریح می‌کند.

«خودآگاهی و استحمار» عنوان بخش پنجم از کتاب چه باید کرد است. این بخش، سخنرانی دکتر شریعتی در ۲۷ مهر ۱۳۵۱ در مدرسه‌ی عالی دختران است که ایشان در آن درباره‌ی کلمه استحمار و خودآگاهی فردی و اجتماعی توضیح می‌دهند. او استحمار را عاملی برای انحراف یا اغفال ذهن از خودآگاهی انسانی و خودآگاهی اجتماعی می‌داند.

بخش ششم «از کجا آغاز کنیم» سخنرانی دکتر شریعتی در اول آذر ۱۳۵۰ در دانشگاه صنعتی شریف است. در این بخش علی شریعتی توضیح می‌دهد که روشنفکران، تحول جامعه را از کجا و چگونه باید آغاز کنند.

«استخراج و تصفیه‌ی منابع فرهنگی» قسمت هفتم کتاب چه باید کرد است. این سخنرانی از مجموعه سخنرانی‌های دکتر شریعتی در دانشکده‌ی نفت آبادان است. علی شریعتی در این بخش توضیح می‌دهد که همان‌طور که جوامع منابع و معادن مادی دارند، همین جوامع دارای منابع و معادن فرهنگی و معنوی هستند که اگر بتوانند از آن بهره‌برداری کنند تبدیل به یک ملت پیشرو می‌شوند.

در بخش هشتم چه باید کرد، شریعتی مصرف‌گرایی جوامع و تاثیرپذیری آن‌ها از غرب را تشریح می‌کند. او معتقد است ما باید خودمان اندیشه داشته باشیم و آن را بیان کنیم نه این‌که از پس‌مانده‌های اندیشه‌های غرب تناول کنیم. شریعتی با شعار«به خود بازگردیم» انسان را به بازیافتن حقیقت از دست رفته‌اش دعوت می‌کند.

«رابطه‌ی روشنفکر با جامعه» عنوان نهم این کتاب است. در این بخش دکتر شریعتی تعریفی از روشنفکر ارائه می‌دهد و آن را با واژه‌ی انتلکتوئل مقایسه می‌کند. طبق نظر دکتر شریعتی «روشنفکر در یک کلمه، کسی است که نسبت به «وضع انسانی» خودش در زمان و مکان تاریخی و اجتماعی‌ای که در آن است خودآگاهی دارد و این «خودآگاهی» جبراً و ضرورتاً به او احساس مسئولیت بخشیده است» .

بخش آخر کتاب ضمیمه‌هایی  است که از دو قسمت پرسش و پاسخ تشکیل شده است. قسمت اول این بخش قبلا با عنوان « رسالت روشنفکر در ساختن جامعه» در مجموعه ای به نام « انسان و اسلام » و قسمت دوم در مجله ی پیام منتشر شده است. 

علی شریعتی؛ متفکر نوگرا

علی شریعتی، متفکر، روشنفکر مذهبی و سیاسی در آذر ماه سال 1312 در خانواده‌ای متدین در روستای کوچکی نزدیک سبزوار متولد شد. شریعتی تحصیلات لیسانس را در رشته‌ی ادبیات در دانشگاه مشهد به پایان رساند. او برای تکمیل تحصیلات خود به فرانسه رفت و در علوم جامعه‌شناسی، مبانی علم تاریخ، تاریخ ادیان و تاریخ و فرهنگ اسلامی  موفق شد از دانشگاه سوربن فرانسه فارغ التحصیل شود. در سال 1348 دکتر شریعتی مسئولیت امور فرهنگی حسینیه ارشاد را به عهده گرفت و به تدریس جامعه‌شناسی مذهبی، تاریخ شیعه و معارف اسلامی مشغول شد. اما به دلیل فعالیت‌های مذهبی و گرایش‌های دینی در سال 1352، رژیم پهلوی، حسینیه‌ی ارشاد را تعطیل کرد و او را  از تدریس در دانشگاه محروم کرد و به زندان انداخت. دکتر شریعتی تا مدت‌ها بعد از آزادی از زندان، شکنجه و تهدیدهای ساواک را تحمل کرد تا عرصه چنان بر او تنگ شد که مجبور به ترک وطن شد. دکتر شریعتی در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در حالی که  تنها سه هفته از سفرش به انگلستان گذشته بود، در ساوت‌همپتون درگذشت. عده‌ای مرگ او را سکته قلبی گزارش کرده‌اند و عده‌ای به دلیل نداشتن سابقه‌ی بیماری قلبی مرگ او را مشکوک دانستند.

دکتر شریعتی و افکار موافق و مخالف

درباره‌ی دیدگاه‌های دکتر شریعتی و کتاب های او نظریات مختلفی وجود دارد. در این رابطه موافقین دست به دفاع از او  و مخالفین دست به  نقد و قیل و قال کردن در مقابل این شخصیت داشته‌اند.

 شریعتی یک روشنفکر متدین بود اما به شیوه‌ی امروزی نه به شیوه‌ی روحانیت. شاید همین موضوع باعث مخالفت عده‌ای از روحانیون و متفکران با او بود. دکتر شریعتی یکی از سخنرانان مطرح و شجاع دوره‌ی ظلم و خفقان بود که با سخنان شیوا و تاثیرگذار خود خیلی از جوانان آن زمان را به آزادی دعوت می‌کرد. جسارت شریعتی در سخنرانی‌هایش باعث شد نسل روشنفکران دوره‌ی او با مقالات و کتاب‌های او به پاسخ‌های سوال‌هایشان درباره‌ی موضوعات مختلف به ویژه دین و سیاست که تا قبل از آن برای آن‌ها در ابهام و تاریکی بود، برسند.  

هنوز این پرسش مطرح است که آیا شریعتی منتقد باورهای مذهبی بود؛ یا فردی متدین و معتقد به روحانیت. بسیاری از اندیشه‌های او توسط بزرگان روحانیت مثل «شهید مرتضی مطهری» مورد نقد و نکوهش قرار گرفت. البته به عقیده‌ی او روحانیت یک ضرورت عمیق و غیرقابل خدشه بود اما روحانیون به رسالتی که بر دوش دارد؛ آن‌طور که باید عمل نمی‌کنند. اما این نکته را هم باید متذکر شد که تخصص دکتر شریعتی در جامعه‌شناسی بود پس در عین حال که می‌توان گفت سخنان او درباره‌ی اسلام و باورهای مذهبی می‌تواند تخصصی و از دید کارشناسی نباشد همان‌قدر می‌تواند این دیدگاه‌ها با توجه به ارتباط و تاثیر در جامعه درست باشند.

در بخشی از کتاب چه باید کرد می‌خوانیم

موضوعی که امروز برای سخن گفتن انتخاب کرده‌ام، بر اساس یک هدف و یک شعار کلی است که باید هدف و شعار همه‌ی ما بشود. این تنها سندی که داریم و تنها ریسمان استواری که هنوز از آسمان آویخته است و نیز تنها پایگاهی که همه‌ی دسته‌ها، شعبه‌ها و فرقه‌های پراکنده‌ی ما می‌توانند به آن برگردند و در کنار آن بایستند تا برادری پیشین را تجدید کنند، قرآن است؛ تنها سندی که نتوانسته‌اند کوچک‌ترین خدشه‌ای در آن وارد کنند و یا کوچک‌ترین تحریفی چه کم و چه زیاد در آن به وجود آورند.