کتاب نظریه ژانر نشر هرمس

ژانر یک مفهوم انتزاعی است و برای طبقه‌بندی آثار و متون به کار گرفته می‌شود. کارکرد ژانر به گونه‌ای است که مخاطب با مطالعه‌ی کلمات یکسان می‌تواند برداشت‌ها و احساسات متفاوتی نسبت به یک متن پیدا کند. کتاب «نظریه‌ی ژانر» تحقیقی مفصل و طولانی بر سیر کلی و تکامل ژانر و محورهای اصلی آن است. سید مهدی زرقانی و محمودرضا قربان صباغ نگارش کتاب «نظریه‌ی ژانر» را بر عهده داشته‌اند و نشر هرمس آن را منتشر کرده است.

درباره‌ی کتاب نظریه‌ی ژانر

نویسندگان کتاب «نظریه‌ی ژانر» مفاهیم ابتدایی مثل این که ژانر چیست؟ چه ویژگی‌ها و کارکردی دارد؟ متغیرهای آن چیست و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است را مورد بررسی قرار داده‌اند و به این پرسش‌ها در فصل‌های مختلف پاسخ می‌دهند. فصل اول کتاب به دوره‌ی افلاطون باز می‌گردد زیرا او اولین فردی است که ژانر و رده‌بندی را مطرح کرده است. فصل دوم به طور کامل به ارسطو اختصاص دارد زیرا در اشعار ارسطو رد پای پررنگی از ژانرهای مدون مشاهده می‌شود. فصل سوم کتاب به هوراس رومی می‌پردازد . هوراس فردی است که اشعار ارسطو را بنابر ذوق و سلیقه‌ی خود به جهان غیر یونانی معرفی کرد. فصل چهارم کنکاشی در آثار ایران باستان و اعراب برای جستجوی ژانر است.

فصل پنجم ژانر را پس از ورود به حوزه‌ی اسلام و تحولاتی که از دوران ارسطو پشت سر گذاشته است بررسی می‌کند. فصل ششم به ژانر را در دنیای قرون وسطی جستجو می‌کند که اغلب به واسطه‌ی هوراس به این دنیا راه پیدا کرده است.

فصل هفتم به دوره‌ی رنسانس اختصاص دارد و تکوین اولیه‌ی نظریه مشاهده می‌شود. فصل هشتم در دوره‌ی نئو کلاسیک اتفاق می‌افتد و گذر از سنت به تجدد را تجربه می‌کند. فصل نهم مسیر جدید در نظریه‌ی ژانر باز که به عنوان انقلاب در نظریه‌ی ژانر گفته می‌شود.

فصول پایانی به دنیای مدرن تعلق دارد و به سوال‌های اساسی پاسخ می‌دهد. مثلا فصل دهد تعریف ژانر را به صورت مدون بیان می‌کند. در فصل یازدهم پای منتقدان و نظریه پردازان به این مفهوم باز می‌شود طبقه بندی جایگاه مهمی پیدا می‌کند. در فصل دوازدهم به نقد رده‌بندی‌ها می‌پردازد. سه فصل دیگر به تحولات، تغییرات، اشتراکات و در نهایت به تفاوت‌های ژانر با یکدیگر می‌پردازد. در نهایت فصل پایانی نیم نگاهی به گذشته دارد و رویکردی به آینده. این فصل بیان می‌کند که ژانر از قلمرو ادبی فراتر رفته و وارد سایر حوزه‌های علوم انسانی مانند روانشناسی و جامعه شناسی شده است.

نام بخش‌ها و فصل‌های کتاب «نظریه‌ی ژانر» به ترتیب زیر است:

بخش اول: دوره‌ی باستان

فصل اول: شکل‌گیری اولیه

فصل دوم: الگوی معیار

فصل سوم: بازخوانی و انتقال

فصل چهارم: فقدان آثار نظری

 

بخش دوم: سده‌های میانه

فصل پنجم: دگردیسی نظریه در حوزه اسلامی

فصل ششم: تحول و بسط نظریه در اروپا

 

بخش سوم: از رنسانس تا مدرنیسم

فصل هفتم: رنسانس، ادامه‌ی تحول نظریه

فصل هشتم: نئوکلاسیسیم گذار از سنت به تجدد

فصل نهم: رمانتیک و پسارمانتیک، انقلاب در نظریه ژانر

 

بخش چهارم: عصر جدید

فصل دهم: تعریف ژانر

فصل یازدهم: خاستگاه ژانر

فصل دوازدهم: رده‌بندی و طبقه‌بندی ژانرها

فصل سیزدهم: تحول نظام‌مند ژانرها

فصل چهاردهم: متغیرهای برون متنی و ژانرها

فصل پانزدهم: وجوه و ژانرها

فصل شانزدهم: خاتمه و چشم انداز آینده

درباره‌ی سید مهدی زرقانی و محمودرضا قربان ‌صباغ نویسندگان کتاب نظریه‌ی ژانر

سید مهدی زرقانی متولد سال 1349 است. او دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی است و به عنوان عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به کار است. دکتر زرقانی مقالات بسیار متعددی در حوزه‌ی تاریخ ادبیات ایران و سبک‌شناسی به نگارش درآورده است. از آثار منتشر شده توسط او می‌توان به دوره‌ی 4 جلدی « تاریخ ادبیات ایران و قلمرو زبان فارسی با رویکرد ژانری» و «یک شب به یاد ماندنی» اشاره کرد.

محمودرضا قربان ‌صباغ نیز در نگارش کتاب نظریه‌ی ژانر با مهدی زرقانی همکاری داشته است. قربان صباغ در حال حاضر دانشیار گروه آموزشی زبان انگلیسی در دانشگاه فردوسی مشهد است.

در بخشی از کتاب نظریه‌ی شانس می‌خوانیم

اگر منابع موجود را به دقت واکاويم. متوجه خواهیم شد که در عصر مورد بحث دو گرایش فکری درباه رئایسم وجود داشته است: نخست، گرایشی که امیل زولا آن را نمایندگی می‌کرد و ما آن را «رئالیسم فرانسوی» می‌نامیم. اعلامیه‌ی تا حدودی علمیِ امیل زولا با عنوان رمان تجربی نماینده این گرایش نخست است؛ اعلامیه‌ای که شاخصه رمان تجربی را «مشاهده‌ای علمی» قلمداد می‌کرد و در آن آمده که رمان نویس باید در راه خود پیش برود و اگر همه زندگی اش صرف «به تصویر کشیدن بخش کوچکی از حقیقت شود» باکی نداشته باشد. جرج گیسینگ در کتاب خیابان نیو گراب از این رئالیسم دفاع کرده، هدف آن را «رئالیسم محض» اعلام می‌کند؛ رئالیسمی که می‌خواهد نجابت طبقه فرودست جامعه را به تصویر بکشد و «به صورت دقیق ملالت و مرارت محیط حقیرانه‌ی زندگی طبقه کارگر را بازتولید کند»

در شاخه‌ی دوم، که ما آن را «رئالیسم بریتنیایی» می‌نامیم. این مایه‌ی ازخود گذشتگی رمان نویس برای دست یافتن به حقیقت مورد تایید نبود که بماند، از آن به عنوان «فرو رفتن در مرداب یاوه‌گویی‌های بی فایده و غیرجذاب» یاد می‌شد. این شاخه، به توصیف جزئیات واقعیت و جنبه‌های خودمانی و روزمره زندگی علاقه‌مندبود و به مسائل خانوادگی و خصوصی گرایش بیشتری داشت تا به «جهان طبقه کارگر».

 اعلامیه جرج الیوت که در رمانش با عنوان آدام بید گنجانده شده بود که جنبه‌های روانی و خانوادگی چنین رئالیسمی بیشتر از جنبه‌های سیاسی و ایدئولوژیک آن تأکید داشت.

رئالیسم فرانسوی به «حقیقت علمی» نظر درد که دررمان وقع گرا نهفته است و رئالیسم بریتانیایی به توصیف دقیق و جزئی امور واقعی زندگی روزمره. طرفداران این دومی بر آن بودند که «رئالیسم مبنای همه هنرهاست و آنتی تز آن ایده آلیسم نیست بلکه دروغ پنداری است»

 دیالکتیک مشوش میان این دو جریان فکری درباره رمان رئالیست، که یکی بر حقیقت روزمره زندگی تأکید داشت و دیگری بر حقایق پنهان شده در زندگی طبقه کارگر، محور بسیاری از قال و مقالات منتقدانی بود که

درباره رئالیسم گفتگو می کردند؛ گفتگوهایی که تا قرن بیستم هم ادامه داشت. منتقدانی که بیرون این جدال انگلیسی - فرانسوی ایستاد بودند، هر دو را به سخره گرفتند. مثلا ویلیام دین هاولز، منتقد برجسته آمریکایی، در مقاله‌ای که آن را در نقد و داستان چاپ کرد، مفهوم «افشاگری رثالیسم» را به سخره گرفت و آن  را «وسواس زشت فرانسوی» نامید که نام زیبای رئالیسم را برخود نهاده و آن را آلوده کرده است.