دانلود بوستان سعدی | به تصحیح محمدعلی فروغی

بوستان سعدی

بوستان توصیف سفرها و حکایات سعدی شیرازی است که به زیبایی در قالب شعر مثنوی سروده شده است. این کتاب که تأثیر زیادی بر ادبیات فارسی داشته، اثری انباشته از حکمت‌های روحانی و عملی است. بسیاری از داستان‌ها در بوستان سعدی دارای معانی بسیار اخلاقی هستند که آن را به معدن انواع ضرب‌المثل، نقل قول و اندیشه تبدیل کرده است. کلیات بوستان سعدی در مورد فضایلی مانند عدالت، مهربانی، عشق، اعتدال، سخاوت، رضایت و اخلاق است. بسیاری از داستان‌های این شاهکار ادبی، درس اخلاقی برای رهنمون ساختن انسان به سوی آرمانشهر دلخواهش را در بر دارد. بوستان سعدی از شاهکارهای ادبیات ایران در حوزه شعر عاشقانه و عرفانی است که شهرت جهانی دارد.

سعدی که بود؟

سعدی شیرازی یکی از شاعران بزرگ فارسی در تمام دوران‌ها، در قرن 13 میلادی در شیراز متولد شد. او یکی از تأثیرگذارترین شاعران در دوره قرون میانه ایران است که به خاطر نمایش هنر خود در ابراز عمیق‌ترین اندیشه‌های اخلاقی و اجتماعی در ساده‌ترین کلمات برای همه افراد در همه سنین تحسین می‌شود. او به عنوان «استاد سخن» در بین دانشمندان ایرانی و یکی از بهترین شاعران ادبیات کلاسیک فارسی شناخته شده است. دو شاهکار برجسته ادبی او بوستان و گلستان است.

تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما با توجه به اشعارش، احتمالا او در سال 606 هجری قمری به دنیا آمد، که معاصر با حمله به مغولان به فارس بود. کتاب گلستان که در سال 1258 نوشته شد، او خود را به عنوان فردی 50 ساله معرفی کرد. با این حال، هنوز هم درباره تولد و زندگی شخصی او اطلاعات بسیار کم و ناقصی در دسترس است.

پس از خروج شیراز، او به دانشگاه نظامیه در بغداد رفت و علوم اسلامی، الهیات، حقوق، تاریخ و ادبیات عربی را مطالعه کرد. او سی سال به کشورهای مختلف مانند آناتولی، سوریه، مصر و عراق سفر کرد. او همچنین از اورشلیم، مکه و مدینه نیز بازدید کرد. سعدی، سفرهای خود و زندگی پرماجراش را در قالب دو کتاب یعنی بوستان و گلستان به رشته تحریر درآورد.

 گفته می‌شود که استاد سخن با گروهی از صوفیان که علیه صلیبیون در هَلَب جنگیدند، توسط سپاه صلیبی در شهر عکا اسیر و برای هفت سال زندانی شد. اما مانند بسیاری از داستان های دیگرش مانند سفر به هند و آسیای مرکزی، نمی توان این مورد را با صداقت تایید کرد. اما بدون شک، در تمام طول عمر خود به عنوان درویشی سرگردان زندگی کرد.

دیگر آثار او عبارتند از: غزلیات (اشعار عاشقانه و سونات)، قصیده‌ها (شعرهای ملودی قهرمانانه یا چکامه)، رباعی و قطعه‌های کوتاه از نثر و مواعظ سعدی در هر دو زبان فارسی و عربی.

 سعدی حدود 700 غزال سراییده است که عمدتا درونمایه و ماهیتی عاشقانه و عرفانی دارد. او در آثار خود برای بیان و نقد کمبودها و فساد در جامعه زمان خود، از کنایه (بیانی غیر‌مستقیم) استفاده می‌کرد.

سعدی مردی بود که به یادگیری و مسافرت علاقه بسیاری داشت. او با گروه‌های مختلفی از روشنفکران، تجار، واعظان، کشاورزان، مردم عادی و بازماندگان تهاجم مغول به مقبره های درویش و حتی دزدان در مناطق دور افتاده هم‌صحبت می‌شد. با تلاش فراوان برای مطالعه وضعیت جامعه، مردم را به حکمت و گرایش به اخلاق راهنمایی می‌کرد.

 او سرانجام قبل از 1257 میلادی به شیراز بازگشت، زمانی که کتاب بوستان خود را به اتمام رسانیده بود. ظاهرا بقیه عمر خود را در محل تولدش شیراز گذراند و تا پایان زندگی با احترام فراوان از سوی حکومت وقت و مردم روبرو بود. سعدی به علت دانش فراوان شیخ نامیده می‌شد. او بین 1291 و 1294 میلادی در شیراز درگذشت.

معرفی زیبایی های بوستان سعدی

بوستان در منابع ابتدایی با عنوان سعدی نامه شناخته می‌شد؛ اثری اخلاقی و عرفانی که شامل 4000 بیت شعر در قالب مثنوی می‌باشد که توسط شیخ مصلح بن عبدالله متخلص به «سعدی» در تاریخ 655 هجری قمری (1257 میلادی) تکمیل و به ابوبکر بن سعد زنگی (حاکم وقت فارس) تقدیم شد.

 این تاریخ توسط شخص سعدی در مقدمه کتاب آورده شده است. بوستان سعدی، منظومه شعر بسیار مشهوری در ادبیات فارسی است که از بسیاری جهات ارزش بالایی نسبت به گلستان دارد که یک سال بعد از بوستان به رشته تحریری در آورده شده است.

در هر دو کتاب، استاندارد بسیار بالایی از ظرافت، فلسفه، اندیشه و اثربخشی در تمام سطوح حکمفرماست، اما بدون شک بوستان هدف و لحن جدیدتری دارد. از میان 183 حکایت که در این کتاب نقل شده است، بسیاری از آنها با گفتاری استدلالی بیان شده‌اند. این جز مهم، هرچند در کتاب عموما بر پایه تفکر و در قالب پند‌آمیز بیان شده است، ولی تا حدودی فلسفی می‌نماید.

بوستان می‌تواند به عنوان یک الگوی رفتاری مطرح شود که ترکیبی پارادوکسانه واقعی و عملی با عرفان و اندیشه است؛ به معنای واقعی کلمه، شامل اخلاق عملی (یعنی احکام اخلاقی که قابلیت اجرایی دارد) است. به‌ویژه در باب اول کتاب که سعدی با رُک‌گویی و شجاعت، حاکمان و افراد قدرتمند دیگر در زمان خود را خطاب قرار می‌دهد.

با این حال بعضی از منتقدان داخلی اعتقاد دارند که سعدی دیدگاه‌ها شخصی‌ و ذهنی‌اش را به تصویر کشیده است که در همه زمینه های اخلاقی و فلسفی هم صحت ندارد اما آنچه روشن است که او شخصی بسیار محترم بوده و ماهیت اثرش نیز با جان دل نوشته شده است؛ اما هرچیزی که ممکن است از یادگیری، خرد، اشتیاق عرفانی و ماجراجویی او نشاَت گرفته باشد، بیشتر به خلاقیت او در به نظم در‌آوردن بوستان حکایت دارد. به عبارتی، بحث در مورد شرح داستان به شیوه‌ای روشن همراه با طنز و بسیار متقاعد‌کننده در قالب شعر بیان شده است.

این آخرین و بالاترین کیفیتی است که در ادبیات کلاسیک اسلامی (حتی کارهای نثر) یافت می‌شود که کاملا انتزاعی و ایده آل است. سعدی در بوستان، دید روشنی نسبت به جهان دارد و توصیفات آن را به طور دقیق بیان می‌دارد.

 به‌راستی، به عنوان شاعری در قرن هفتم و با فاصله‌ای به اندازه هزاران کیلومتر با امروز، توانسته تغییرات فرهنگی بسیاری را در کتاب خود تفسیر کند. یکی دیگر از جنبه‌های قابل توجهی که در بوستان سعدی به چشم‌ می‌خورد، توجه به ابتکار است که شاعر تقریبا همیشه در آن موفق بوده است.

کتاب بوستان سعدی بیشتر درباره ستایش خداوند، دستورات و کلمات قرآن و اعمال پیامبر (ص) الهام گرفته است که با دیدگاه شخصی شاعر در‌آمیخته و به شکلی بسیار ظریف و جاذب نگاشته شده است. این کتاب ترکیبی کامل از حکمت اخلاقی و کلام آهنگین شعر فارسی است.

بوستان سعدی نظم است یا نثر؟

کتاب بوستان به نظم نوشته شده و قالب شعری آن مثنوی است و مانند شاهنامه فردوسی در بحر متقارب (فعولن فعولن فعولن فَعَل/ فَعول) سروده شده است. حالت آهنگین بیت‌ها نشان از وجود نظم در اشعار کتاب دارد، از این جهت کتاب دارای لحنی به شدت زیباست.

بوستان سعدی چند باب دارد؟

کتاب بوستان در ده باب یا فصل تنظیم شده است، عناوینی که در واقع در مقدمه آن نیز آمده است. هر عنوان حداقل راهنمایی تقریبی برای تشریح اصل مطلب است.

- در عدالت، مدیریت خوب امور و قضاوت درست

- در نیکی (به عنوان مثال، اعمال خیرخواهانه)

- در عشق، مستی و شور

- در فروتنی

- در پذیرش (یعنی اراده خدا)

- در رضایت (به عنوان مثال، با دارایی‌های محدود)

- در آموزش معنوی (در مورد محدودیت یا کنترل خود)

- در تربیت

- در توبه و در نظر گرفتن مسیر درست

- در ارتباط نزدیک با خداوند (مناجات)

- ختم کتاب

کتاب بوستان سعدی تا اکنون توسط افراد بسیاری تصحیح شده است، معروف‌ترین و بهترین آنها توسط محمد علی فروغی و غلامحسین یوسفی انجام گرفته است.

نمونه هایی از معروف ترین حکایات بوستان سعدی

۱. باب اول در عدالت، مدیریت خوب امور و قضاوت درست - حکایت شحنه مردم آزار

گزیری به چاهی در افتاده بود           که از هول او شیر نر ماده بود

بداندیش مردم به جز بد ندید             بیفتاد و عاجزتر از خود ندید

همه شب ز فریاد و زاری نخفت        یکی بر سرش کوفت سنگی و گفت:

تو هرگز رسیدی به فریاد کس          که می‌خواهی امروز فریادرس؟

۲. باب دوم در مورد نیکی - حکایت ممسک و فرزند ناخلف

یکی رفت و دینار از او صد هزار       خلف برد صاحبدلی هوشیار

نه چون ممسکان دست بر زر گرفت     چو آزادگان دست از او بر گرفت

ز درویش خالی نبودی درش              مسافر به مهمان سرای اندرش

دل خویش و بیگانه خرسند کرد          نه همچون پدر سیم و زر بند کرد

۳. باب سوم در عشق، مستی و شور- حکایت در معنی غلبه وجد و سلطنت عشق

یکی شاهدی در سمرقند داشت         که گفتی بجای سمر قند داشت

جمالی گرو برده از آفتاب              ز شوخیش بنیاد تقوی خراب

تعالی الله از حسن تا غایتی           که پنداری از رحمتست آیتی

همی رفتی و دیده‌ها در پیش         دل دوستان کرده جان بر خیش

۴. باب چهارم در فروتنی - حکایت لقمان حکیم

شنیدم که لقمان سیه‌فام بود                نه تن‌پرور و نازک اندام بود

یکی بندهٔ خویش پنداشتش                 زبون دید و در کار گل داشتش

جفا دید و با جور و قهرش بساخت      به سالی سرایی ز بهرش بساخت

چو پیش آمدش بنده رفته باز             ز لقمانش آمد نهیبی فراز

۵. باب پنجم در پذیرش - حکایت مرد درویش و همسایه توانگر

بلند اختری نام او بختیار                    قوی دستگه بود و سرمایه‌دار

به کوی گدایان درش خانه بود              زرش همچو گندم به پیمانه بود

چو درویش بیند توانگر بناز                دلش بیش سوزد به داغ نیاز

زنی جنگ پیوست با شوی خویش         شبانگه چو رفتش تهیدست، پیش

۶. باب ششم در رضایت - حکایت مرد کوته نظر و زن عالی همت

یکی طفل دندان برآورده بود                  پدر سر به فکرت فرو برده بود

که من نان و برگ از کجا آرمش؟           مروت نباشد که بگذارمش

چو بیچاره گفت این سخن، پیش جفت       نگر تا زن او را چه مردانه گفت:

مخور هول ابلیس تا جان دهد                همان کس که دندان دهد نان دهد

۷. باب هفتم در آموزش معنوی - گفتار اندر فضیلت خاموشی

اگر پای در دامن آری چو کوه              سرت ز آسمان بگذرد در شکوه

زبان درکش ای مرد بسیار دان             که فردا قلم نیست بر بی زبان

صدف وار گوهرشناسان راز               دهان جز به لؤلؤ نکردند باز

فروان سخن باشد آگنده گوش              نصیحت نگیرد مگر در خموش

۸. باب هشتم در تربیت - حکایت اندر معنی شکر منعم

ملک زاده‌ای ز اسب ادهم فتاد               به گردن درش مهره برهم فتاد

چو پیلش فرو رفت گردن به تن             نگشتی سرش تا نگشتی بدن

پزشکان بماندند حیران در این               مگر فیلسوفی ز یونان زمین

سرش باز پیچید و رگ راست شد          وگر وی نبودی ز من خواست شد

۹. باب نهم در توبه - حکایت پیرمرد و تحسر او بر روزگار جوانی

شبی در جوانی و طیب نعم                      جوانان نشستیم چندی بهم

چو بلبل، سرایان چو گل تازه روی             ز شوخی در افگنده غلغل به کوی

جهاندیده پیری ز ما بر کنار                     ز دور فلک لیل مویش نهار

چو فندق دهان از سخن بسته بود               نه چون ما لب از خنده چون پسته بود

۱۰. باب دهم در مناجات و ختم کتاب - حکایت بت پرست نیازمند

مغی در به روی از جهان بسته بود           بتی را به خدمت میان بسته بود

پس از چند سال آن نکوهیده کیش             قضا حالتی صعبش آورد پیش

به پای بت اندر به امید خیر                   بغلطید بیچاره بر خاک دیر

که درمانده‌ام دست گیر ای صنم              به جان آمدم رحم کن بر تنم

برای مطالعه کامل حکایت‌های کتاب، نسخه الکترونیکی پی دی اف (PDF) آن را از سایت فیدیبو دانلود نمایید، همچنین اگر از گوش فرا دادن به داستان بیشتر از خواندن لذت می‌برید، می‌توانید به صورت آنلاین کتاب صوتی ۴۰ حکایت از سعدی را که با صدای دلنشین خسرو شکیبایی خوانده شده، خریداری نمایید.

کلام آخر

کتاب بوستان سعدی اثری متمایز از بینش مردی است که روزگاری به جامعه آرمانی می‌اندیشید. او در این کتاب تلاش می‌کرد تا عمیق‌ترین معانی زندگی را پس زمینه اشعارش تجسم کند، به طوری که حتی افراد عادی نیز بتوانند شعر او را درک کنند. در واقع، سبک هنری کتاب بوستان سعدی در اوج شعر فارسی و در تازگی بی‌تقلیدی تا پایان تاریخ جاودانه خواهد درخشید.