کتاب استنفورد 9 ... هرمنوتیک نشر گروه انتشاراتی ققنوس

کتاب «هرمنوتیک» اثری از «بیورن رمبرگ» و «کریستین گسدال» است. این کتاب برگزیده‌ای از مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد است که تاریخ پیدایش و شکل‌گیری مفاهیم متفاوت هرمنوتیک را از یونان باستان تا امروز بررسی می‌کند. کتاب دانش‌نامه فلسفه استنفورد، هرمنوتیک با ترجمه‌ی «مهدی محمدی» در سال 93 در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

مروری بر فصل‌های کتاب هرمنوتیک

فصل اول، سرآغاز هرمنوتیک: تاریخ هرمنوتیک به فلسفه‌ی یونان باستان می‌رسد، هنگامی که افلاطون هنگام بررسی فهم شهود‌ دینی، این اصطلاح را در برخی از مکالمه‌های‌اش به کار برد و معرفت هرمنوتیکی را در برابر معرفت مربوط به سوفیا نشاند. پس از آن این اصطلاح، کاربردها و تعاریف متفاوتی در طول تاریخ پیدا کرده تا به امروز رسیده است.

فصل دوم، پیگیری‌های رمانتیک: هرمنوتیک براساس دو ستون بنا شده است: یکی، علاقه به علوم انسانی و گرایش به دفاع از یکپارچگی این علوم در برابر علوم طبیعی، و دیگری، دغدغه‌ی عمیقی درباره‌ی مساله‌ی درک متونی که از گذشته به ما رسیده است. تلاقی و هماهنگی این دو دیدگاه در دوره‌ی ایده‌باور و رمانتیسم آلمانی اتفاق می‌افتد.

فصل سوم، نقد عقل تاریخی: در این فصل نظریات اندیشمندان مختلف درباره‌ی نقش تاریخ در مطالعات هرمنوتیکی بررسی می‌شود. تاکید این فصل بیشتر روی نظریات کسانی مانند یوهان گوستاف درویزن، لئوپولت فون رانکه و مهم‌تر از همه، ویلهلم دیلتای است.

فصل چهارم، چرخش هستی‌شناختی: کتاب «هستی و زمان» اثر هایدگر که تحت تاثیر خوانش او از شلایرماخر، درویزن و دیلتای نگاشته شد، رشته‌ی هرمنوتیک را کاملا دگرگون کرد. این فصل بیان می‌کند که هرمنوتیک چطور فراتر از ارتباط زبانی می‌رود و وارد بنیادی‌ترین شرایط در جهانِ بودنِ انسان می‌شود.

فصل پنجم، انسان‌باوری هرمنوتیکی: پس از انتشار هستی و زمان، هایدگر از پرداختن به مسائل هرمنوتیکی بارز و همچنین اصطلاحات فهم، تفسیر و دور هرمنوتیکی کناره‌گیری می‌کند. این وجه از اندیشه‌ی هایدگر را یکی از شاگردان‌اش به نام هانس گئورگ گادامر، پیش می‌برد. گادامر تا آن حد که چرخش هستی‌شناختی در هرمنوتیک را کاملا می‌پذیرد، درون چارچوب هایدگری کار می‌کند، اما خواهان آن است که پیامداهی چنین چرخشی برای فهم ما از علوم انسانی را بکاود.

فصل ششم، عینیت و نسبی‌گرایی: تاثیر حقیقت و روش در شکل‌دهی به نقاط عطف و بزنگاه‌های هرمنوتیک معاصر تنها زمانی به تصور درمی‌آید که در نظر بگیریم چگونه طی چهل سال گذشته، بحث هرمنوتیک فلسفی، روی هم رفته، حول محور کار گادامر چرخیده است.

فصل هفتم، نقد ایدئولوژی: واکاوی این که چگونه در واقعیت مشروط به شرایط تاریخی هستیم، تنها نیاز ما نیست. ما در واقع به مجموعه‌ای از اصول شبه‌استعلاییِ اعتبار هم نیاز داریم که بتوان با آن‌ها مدعیات سنت را مورد ارزیابی قرار داد. در این بخش، نظریات اندیشمندان مختلف با توجه به تقابلات و توافقات آن‌ها بررسی می‌شود.

فصل هشتم، نشانه‌شناسی و پساساختارگرایی: در این فصل نظریات انتقادی کسانی مانند ریکور، هابرماس، کارل آپل، ژاک دریدا، و گادامر در ارتباط میان هرمنوتیک انتقادی، هرمنوتیک هستی‌شناختی، هرمنوتیک پساساختارگرایانه و نشانه‌شناختی بررسی می‌شود.

فصل نهم، هرمنوتیک و عمل‌باوری: اهمیت اخلاقی هرمنوتیک، به‌ویژه توانایی‌های‌اش در پرداختن به چالش‌های نسبی‌گرایانه، موضوع مهمی در پذیرش و کاوش اندیشه‌ی هرمنوتیکی در فلسفه‌ی انگلیسی-آمریکایی بوده است. اما عامل اصلی در پذیرش و ادغام هرمنوتیک با عناصر سنت تحلیلی، عامل فرافلسفی بوده، که در این بخش به تفصیل درباره‌ی آن صحبت شده است.

فصل دهم، نتیجه‌گیری: این فصل برآوردی از تمام بحث‌هایی است که اندیشمندان و فیلسوفان در طول تاریخ، از زمان شکل‌گیری هرمنوتیک تا امروز، داشته‌اند.

درباره کتاب هرمنوتیک

کتاب هرمنوتیک براساس مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد نوشته شده است. این دانش‌نامه‌، حاصل طرحی است که در سال 1995 در دانشگاه استنفورد آغاز شده و همچنان ادامه دارد. متن کامل تمام مقالات این دانش‌نامه در اینترنت به صورت رایگان و به آسانی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. در این دانش‌نامه‌ی آنلاین، مطالب متنوعی درباره‌ی موضوعات مختلف وجود دارد، که برخی از آن‌ها بسیار طولانی و جامع هستند. دانشنامه‌ی فلسفه استنفورد پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه‌ی عمومی برقرار کرده است. این پایگاه اینترنتی توانسته مرجع موثق و قابل اعتمادی برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان باشد. انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن تمام مطالب آن به زبان فارسی، کاری عظیم و دشوار است. به همین دلیل مدخل‌های این دانش‌نامه جداگانه انتخاب و ترجمه می‌شوند.

اصطلاح هرمنوتیک فن و نظریه‌ی فهم و تفسیرِ بیان‌های زبانی و غیرزبانی را در برمی‌گیرد. در این بین فن، در مرتبه‌ی اول قرار می‌گیرد و نظریه، در مرتبه‌ی دوم. پیشینه‌ی سنت هرمنوتیکی، به مثابه‌ی نظریه‌ای در باب تفسیر، به فلسفه‌ی یونان برمی‌گردد. در سده‌های میانه و دوره‌ی نوزایی، هرمنوتیک به عنوان یکی از شاخه‌های بسیار مهم مطالعات مربوط به کتاب مقدس پدیدار می‌شود و بعدها مطالعات فرهنگ‌های باستانی و کلاسیک را هم شامل می‌شود. با پیدایی ایده‌ی باروری و رمانتیسم آلمانی، وضعیت هرمنوتیک تغییر می‌کند و فلسفی می‌شود. تا جایی که دیگر ابزارِ کمکی برای روشِ ‌شناختی یا آموزشی برای رشته‌‌های دیگر شناخته نمی‌شود و تبدیل به شرایط امکان ارتباطِ نمادی به خودیِ خود می‌شود. مثلا پرسش «چگونه بخوانیم؟» جای خود را به پرسش تازه‌ی «اساسا چطور ارتباط برقرار می‌کنیم؟» می‌دهد. اکنون هرمنوتیک تنها درباره‌ی ارتباط نمادی نیست و گستره‌ی آن از این هم بنیادی‌تر شده و خودِ زیست و هستی انسان را در بر گرفته است.

در بخشی از کتاب هرمنوتیک می‌خوانیم

به اعتقاد شلایرماخر فهم فرهنگ‌های دیگر چیزی نیست که بتوان آن را بدیهی گرفت. فهم دیگران مستلزم نوعی گشودگی نسبت به این نکته است که آنچه عقلانی، درست یا همساز به نظر می‌رسد، چه بسا پرده‌ای باشد بر چیزی بسیار ناآشنا. چنین گشودگی‌ای تنها زمانی ممکن است که به نحوی نظام‌مند درباره‌ی پیش‌داوری‌های هرمنوتیکی‌مان مداقه کنیم. شلایرماخر این را کاربرد سخت‌تر هرمنوتیک می‌نامد. که در برابر کاربرد نرم‌تر آن قرار می‌گیرد. با این حال، او بارها تأکید می‌کند که کاربرد سخت هرمنوتیک به خودی خود، تضمین‌کننده‌ی فهم درست يا کافی نیست؛ اما به باور شلایرماخر ابزار کمکی ضروری‌ای است. و چه بسا مفسر را یاری کند تا قربانی این تمایل نشود که این نکته صرفاً به فهم ما از فرهنگ‌های دیگر مربوط نمی‌شود. زیرا به گفته شلایرماخر کل کاربرد زبان در جایی میان فردیت ريشه‌ای و کلیت ريشه‌ای قرار دارد. هیچ یک از این دو به شکلی کاملاً ناب وجود ندارند. کل کاربرد زبان بازمی‌گردد به دستور زبان و دایره‌ای از واژگان نمادین مشترک؛ با این وصف ما این منابع مشترک را به شیوه‌هایی بیش و کم فردی به کار می‌گیریم -مثلاً در شعر فردیت آن بیش‌تر و در گفتمان علمی یا گفتگو درباره آب و هوا کم‌تر است. اما فردیت کاربرد زبان به لایه‌ای درونی و دسترس‌ناپذیر از ذهن بازنمی‌گردد، بلکه مربوط می‌شود به چیزی شبیه سبک، لحن یا ویژگی زبان به هنگام استفاده.