کتاب شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت نشر انتشارات امیرکبیر

شیخ پس از فراگرفتن علوم حوزه‌های علمیه و پس از نیل به مرتبۀ اجتهاد و تألیف چند رساله فقهی و اصولی از تقریرات درس‌های استادان برجسته خود و اخذ اجازۀ نقل روایت، به اشاره میرزای شیرازی برای ارشاد و هدایت مردم به تهران آمد و رفته‌رفته از روحانیون طراز اول و زمامدار روحانیت ایران شد. به گزارش محمدحسن خان اعتمادالسلطنه مورخ هم‌عصر او «شیخ فضل‌الله نوری افضل و اکمل تلامذه سرکار حجه‌‌الاسلام حاج میرزا محمدحسن (شیرازی) است، و در فقه و اصول و حدیث و رجال و انواع فضایل دیگر، امتیازی بیّن دارد. اهالی دارالخلافه را به این بزرگوار اعتقادی است راسخ، مجلس درس و افادات و افاضتش نیز امروز بسی عامر، و به وجود کافه مستعدین مدارس تهران دایر می‌باشد.»[۵۷] به عقیدۀ برخی نویسندگان معاصر، اگر شیخ در عتبات مانده بود، پس از میرزای شیرازی احتمال مرجعیت عامه او بسیار بود.

اما ضرورت موقعیت و نفوذ بیگانگان و شیوع تفکر فرنگی‌مآبی در ایران ایجاب می‌کرد که وی به تهران آید. میرزای شیرازی برای کسب اطلاع دقیق از اوضاع نابسامان کشور او را به ایران فرستاد.[۵۸] در واقع او به‌عنوان نمایندۀ مورد وثوق میرزا در حدود سال ۱۳۰۰ به ایران بازگشت و در تهران سکونت گزید.

سیاستمداران وابسته که از راه‌های گوناگون نیروهای مذهبی و روحانیت را تضعیف می‌کردند، بازگشت شیخ فضل‌الله با نمایندگی میرزای شیرازی را برای مصونیت ایران و جامعۀ اسلامی از نفوذ غربیان و تقویت حوزه‌های علمیه تلقی نمودند.

-از متن کتاب-