کتاب طنزآوران جهان نمایش جلد 26 نشر گویا

در اروپا، در قرون میانه نیز، در میان خرده‌نمایش‌های عامیانه و در بازارهای مکاره، گونه‌ای از نمایش‌های کمدی عامیانه وجود داشت که آنها را می‌توان پایه و اساس «تک‌گویی‌های طنز» امروزی دانست: طبال‌های گروه‌های سیار، در ابتدای استقرار بساط خود، در بازار یا در میدان شهر، با تک‌گویی خنده‌آور، بیشتر به زبان شعر و گاه با آواز و یا کلامی آهنگین و همیشه هم انتقادی، مردم را به دیدن نمایش اصلی فرامی‌خواندند. از سویی دیگر، نقال‌های دوره‌گرد نیز با ساز و آواز ـ به شکلی مستقل ـ قطعه‌هایی کمدی (بیشتر داستان، خاطره و شرح سفر و بازدید از مکان‌های عجیب و غریب) را اجرا می‌کردند. هر دو این‌گونه «تک‌گویی»ها وقایع روزمره ـ به ظاهر جدی ـ را به سخره می‌گرفت و با کلامی درشت‌گویانه، طنزآمیز و گاه هجوآمیز ـ بسانِ همان ساتیرهای دوران باستان ـ برای تماشاگران کوچه و بازار بیان می‌شد.

نوع دیگری از کمدی‌های دونفره یا سه‌نفره نه بیشتر ـ که همیشه یک شخصیت اصلی محور اصلی اجرا را برعهده داشت ـ با عنوانِ «سوتی» یا «زوتی» (خل‌بازی) از قرن دهم میلادی، در فرانسه پدید آمد، و تا سده پانزدهم قوام و دوام یافت و در دیگر کشورهای همجوار گسترش یافت: نمایشی هجو و هزل که در آن موقعیتی اجتماعی و گاه سیاسی با بیانی آهنگین، اما سریع، گاه برای رد گم کردن و فرار از دست ممیزان و مأموران حکومتی، به‌کارگیری زبان حاشیه یا غرولندهای زیرکانه اما معنادار، جنبش‌های بدنی کلیشه‌ای و خنده‌آور، به نمایش کشیده می‌شد.

«تک‌گویی»ها و «خل‌بازی»های قرون وسطایی، در هم آمیخته می‌شوند و در سده پانزدهم و شانزدهم چهره خود را در تک‌گویی‌های «کمدی فِرس»ها آشکار می‌سازند.

تک‌گویی‌های خنده‌آور نیز به نوبه خود، در قرن هفدهم و هیجدهم در کمدی‌های مولی‌یر (معروف‌ترین ‌آنها تک‌گویی آرنولف در کمدی مکتب زنان)، و آثار بومارشه (تک‌گویی‌های فیگارو در سه‌گانه بومارشه) به بهترین نحو به کار گرفته می‌شوند.

برای اینکه «تک‌گویی‌های کمدی انتقادی»، ساختاری منسجم بیابند، و گونه‌ای مستقل در تئاتر باشند، باید منتظر سده نوزدهم و کوشش‌های ودویل‌نویسان فرانسوی شد. گرچه در میان کمدی و دویل‌های «اوژن لابیش»، تک‌گویی مستقلی را نمی‌یابیم، اما باید اذعان کنیم وی زمینه‌های لازم این مهم را پدید آورد تا آنجایی که دنباله‌رو او «ژرژ فیدو» مجموعه‌ای از «تک‌گویی»های خنده‌آور خود را در سال ۱۸۸۴ به چاپ رساند. این اثر و مجموعه نمایش‌های کوتاه و تک‌گویی‌ها، نوشته «شارل کرو» که سالی پس از آن به نشر درآمد و اجرای گزیده‌ای از منولوگ‌های این دو نویسنده به همت بازیگرِ برجسته کمدی «کوکلنِ کهتر»، سرآغاز معرفی و پاگیری این‌گونه کمدی‌ها در فرانسه و پس از آن در دیگر کشورهای اروپایی شد: آلمان، انگلستان، بلژیک، کشورهای اسکاندیناوی و ...

«نمایش‌های تک‌نفره انگلیسی» (وان ـ من ـ شو)، آنچه فرانسویان آن را «تنها در صحنه» می‌نامند ـ و سابقه‌اش در انگلستان به پایان دوران الیزابتن می‌رسد ـ با تک‌گویی‌های کمدی ودویل فرانسوی در هم آمیخت، و در دومین دهه قرن بیستم راهی آمریکا شد؛ در آنجا نه در تئاتر بلکه در کاباره‌ها جایی برای خود یافت و با عنوانِ «استند ـ آپ کمدی» خوانده شد. در ابتدا، «استند ـ آپ کمدی» هدفی جز خنداندن نداشت و کمتر انتقادی بود. استقبال مردم از این‌گونه نمایش‌ها سبب شد که پس از جنگ جهانی دوم، «استند ـ آپ کمدی» جایگاهی ویژه در «شوهای تلویزیونی» به دست آورد. در دهه شصت، قرنِ پیشین بود که این‌گونه نمایش‌های کمدی در دیگر کشورهای جهان گسترش یافت و بسیاری از کمدین‌های حرفه‌ای و معروف بدان روی آوردند.

در این دفتر از مجموعه «طنزآوران جهان نمایش»، دو تن از سرآمدان و مؤلفان «تک‌گویی‌های کمدی» را معرفی کرده و برخی از آثارشان را برای نمونه عرضه می‌داریم: «شارل کرو» و «ریمون دووس».

-متن از مقدمه کتاب-