کتاب نظریه امر الهی آدامز نشر انتشارات علمی و فرهنگی

رابطه دین با اخلاق، و به‌طور مشخص‌تر رابطه خدا با اخلاق، همواره یکی از مسائل مطرح در میان اندیشمندان دین و اخلاق بوده است. در فلسفه غرب، دیدگاهی که اخلاق را وابسته به خدا می‌داند معمولاً در قالب «نظریه امر الهی» بیان شده است. عنوان «نظریه امر الهی» برای آن دسته از نظریات اخلاقی به کار رفته است که وجه مشترک همه آن‌ها این است که امر یا اراده الهی را بنیاد اخلاق به‌شمار می‌آورند. این نظریه، در طول تاریخ، طرفداران برجسته‌ای داشته و برای آن امتیازات قابل توجهی ذکر شده است. اما، با وجود امتیازاتی که برای نظریه امر الهی برشمرده شده است، این نظریه همواره در معرض انتقاداتی جدّی قرار داشته است، به‌گونه‌ای که این انتقادات موجب شده‌اند طرفداران این نظریه به جرح و تعدیل‌هایی در این نظریه بپردازند و احیانا تفسیری متفاوت از آن به‌دست دهند.

همان‌طور که فیلیپ کوئین می‌گوید، تقریبا از ربع آخر قرن بیستم، در میان فیلسوفان تحلیلی دین علاقه مجددی به اخلاق امر الهی پیدا شده است. برای این فیلسوفان سه سؤال مهم مطرح بوده است: بهترین بیان و دقیق‌ترین صورت‌بندی از وابستگی اخلاق به خدا چیست؟ چه استدلالی برای این صورت‌بندی می‌توان عرضه کرد و چگونه می‌توان از این تقریر در برابر انتقادات دفاع کرد؟ یکی از اینفیلسوفان تحلیلی رابرت مری‌هیو آدامز است که در عصر حاضر به دفاع از نظریه امر الهی پرداخته است. وی، به منظور حفظ امتیازات نظریه‌های امر الهی و یافتن پاسخ‌های مناسب به انتقادهای وارد بر آن‌ها، تلاش کرده است که به اصلاحاتی در نظریه امر الهی بپردازد. هدف از پژوهش حاضر عبارت از توصیف، تحلیل و بررسی دیدگاه‌های آدامز درباره نظریه امر الهی است. در این پژوهش تلاش می‌کنیم دریابیم تقریر نهایی آدامز از نظریه امر الهی، در مقایسه با تقریرهای دیگر، چه خصوصیاتی دارد، دلایل آدامز برای این تقریر کدام‌اند، پاسخ او به اشکالات نظریه سنتی امر الهی چیست، و چه انتقاداتی بر تقریر آدامز وارد است.

نظریه امر الهی از سابقه‌ای دیرینه برخوردار است، اما پرسش مهم در اینجا آن است که، با توجه به پیشرفت‌های علمی و فلسفی دوران مدرن، آیا هیچ زمینه‌ای برای طرح این مسئله و دفاع روشمند از آن در این زمان وجود دارد یا خیر. رابرت آدامز از فیلسوفان تحلیلی نامدار در دوران جدید و صاحب آثار برجسته‌ای در حوزه‌های مختلف فلسفه است که از نظریه امر الهی دفاعی مستحکم به عمل آورده است. از این رو، توجه به شیوه استدلال آدامز در این زمینه، که منطبق با جدیدترین تحولات علمی صورت گرفته است، حایز اهمیت است.

نظریه امر الهی، در صورت اعتبار، با دیدگاه رایج دینی درباره خدا به عنوان موجودی مطلقا برتر بسیار سازگار است و، از این رو، انتظار متدینان از اخلاق را به‌خوبی برآورده می‌کند. علاوه بر این، طرفداران نظریه امر الهی معتقدند که این نظریه می‌تواند برخی از مشکلات دامن‌گیر فیلسوفان اخلاق را نیز برطرف سازد. یکی از دغدغه‌های مهم در فلسفه اخلاق همواره این بوده است که مبنایی مطلق برای اخلاق بیابند. از جمله امتیازاتی که برای نظریه امر الهی برشمرده‌اند این است که این نظریه می‌تواند چنین مبنای مطلقی را برای اخلاق فراهم کند، زیرا در این نظریه ادعا می‌شود که منشأ اخلاق همانا اراده یک موجود شخصی است که در ورای عالم متغیر انسانی قرار دارد و می‌تواند مبنایی عینی برای اخلاقیات باشد (گرچه متفکرانی این امتیاز را برای نظریات امر الهی رد می‌کنند و معتقدند که نظریه امر الهی، به فرضِ درستیِ آن، مبنای عینی و مطلقی برای اخلاق فراهم نمی‌کند). پاول هلم در این زمینه می‌گوید:

یک دلیل قوی برای پشتیبان گرفتن دین برای اخلاق عبارت بوده است از ترس از ذهنی‌گرایی و نسبی‌گرایی در اخلاق و این باور که تنها با ابتنای اخلاق بر اراده خدا می‌توان عینیت و تغییرناپذیری لازم را تضمین کرد. برای مثال، بارها گفته شده است که اگر اخلاق از اراده خدا ناشی نشود، آن‌گاه «همه چیز روا خواهد بود».

-متن از مقدمه کتاب-