کتاب واکاوی مهمترین مسائل اجتماعی شهر مشهد جلد 27 نشر هامون نو

خانواده بعنوان مهمترین نهاد اجتماعی در سالهای اخیر در جامعه ایران با چالشهای متعددی روبرو بوده است. بصورت کلی سه چالش اساسی خانواده ایرانی را می توان کاهش کارکردهای نهاد خانواده بویژه کارکردهای تربیتی و پرورشی، گسترش انواع آسیب های اجتماعی در خانواده و کاهش سطح تعاملات اجتماعی در بین اعضای خانواده دانست که این چالش‌ها مسائل و آسیب های مختلفی را برای اعضای خانواده در سط فردی و کلیت خانواده ایجا کرده است. علی رغم اهمیت نهاد خانواده و چالشهای پیشروی آن برنامه های چندانی از سوی سیستم مدیریتی جامعه برای کاهش و مدیریت این چالشها و صیانت از نهاد خانواده انجام نشده است. برنامه های اجرایی نیز با رویکردی از بالا به پایین در پیمایش ارایه نسخه ای فراگیر برای تمام نقاط کشور است. این در حالی است جامعه ایران جامعه ای متکثر با تنوع های بسیار فرهنگی - اجتماعی و تفاوت در ماهیت عوامل و پیامدهای چالشهای حوزه خانواده است. بنابراین ارایه نسخه های فراگیر برای آن نمی تواند اثربخشی چندانی به همراه داشته باشد. استان خراسان رضوی و شهر مشهد نیز از این قاعده مستثنی نیست. حوزه‌ی اجتماعی و نهاد خانواده بصورت ویژه در این استان با چالش‌های بسیاری مواجه است. رشد شتابان مسائل اجتماعی نشانگر این بحران در حوزه اجتماعی است. درچنین فضایی طرح ملی گفتگوی خانواده به منظور ایجاد گفتمانی فراگیر اجرا گردید. طرح گفتگوی خانواده متضمن سه مفهوم اساسی است:

• گفتگو درباره خانواده

• گفتگو برای خانواده

• گفتگو در خانواده

مهمترین هدف این طرح این است که خانواده را به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی به کانون توجه مردم و مسئولین تبدیل نماید و با استفاده از رویکردهای برساخت گرایی اجتماعی توجه به خانواده را به یک مطالبه اجتماعی تبدیل کند. صحبت کردن درمورد خانواده، در مورد آسیب ها و مشکلات خانواده به شکل علمی‌تر و تخصصی‌تر را در جامعه اشاعه دهد و خانواده را در برابر انواع و اقسام آسیب‌ها و مسائلی که با آن مواجه است توانمند نماید. از سوی دیگر همچنانکه اشاره شد یکی از چالش‌های اساسی خانواده امروزی عدم تعامل و گفتگو در خانواده است. این مساله باعث گردیده است تا خانواده نتواند از داشته های خود در مواجهه با چالشهای دیگر استفاده نماید. به عبارت دیگر عدم گفتگو و مفاهمه در خانواده دارای اثر تشدید کننده بر روی سایر آسیب ها و چالش‌های خانواده است. بنابراین یکی از راه های توانمندی خانواده در برابر شرایط موجود، ایجاد بسترهای لازم برای گفتگو در خانواده، در مورد خانواده و برای حفظ خانواده توسط اعضای خانواده است. طرح گفتگوی خانواده در گام نهایی در پی بسترسازی برای گشترش تعاملات و گفتگو در خانواده هاست. اجرای مرحله اول طرح گفتگوی خانواده عمدتاً متمرکز بر روی "گفتگو درباره خانواده " است. گفتگو درباره آسیب‌ها و مشکلاتی که خانواده با آن مواجه است. شناسایی مهمترین مسائل مرتبط با خانواده با رویکردی کاشناسانه بر مبنای دانش بومی متخصصین و کارشناسان حوزه خانواده در هر شهر و استان. یکی از نقاط عطف مرحله اول طرح تمرکز بر روی مسائل محلی و توجه به اینکه آسیب های اجتماعی و مسائل خانواده از یک الگوی واحدی در کل کشور برخوردار نیستند و توجه به آنها نیازمند به یک نگاه منطقه ای و محلی است. این طرح در هر استان و در هر شهری در پی شناسایی مهمترین مسائل و مهمترین کنشگرانی است که در حوزه خانواده فعالیت می کنند و ایجاد نوعی سازماندهی اجتماعی برای سازمان دادن به این کنشگران و استفاده از آنها برای توانمند ساختن نهاد خانواده. راستای اجرای مرحله اول طرح گفتگوی ملی خانواده، کارگاه مساله‌یابی مشارکتی خانواده در شهر مشهد برگزار گردید. مهمترین اهداف از اجرای این مرحله در شهر مشهد عبارت بودند از:

• ایجاد فضایی برای گفتگوی در مورد خانواده

• تمرین گفتگو و مسأله یابی مشارکتی در مورد خانواده

• ایجاد حساسیت و توجه به خانواده

• تربیت تسهیلگران سطح دو استانی گزارش حاضر به نتایج این مرحله از طرح می پردازد.

در بخش اول به بررسی وضعیت استان خراسان رضوی در ابعاد سیاسی، اقلیمی، جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی پرداخته پرداخته شده است. در بخش دوم مهمترین مسائل اجتماعی استان خراسان رضوی و شهر مشهد در دو بعد مسائل کلان و ساختاری و مسائل مرتبط با حوزه خانواده آورده شده است. در بخش سوم به بررسی نحوه برگزاری کارگاه مساله یابی مشارکتی و نتایج حاصل از این کارگاه پرداخته شده است.