کتاب مطالعه آثار و روند شکل‌گیری دمکراسی انجمنی در عراق و تأثیر آن بر کنش‌های قومی در جامعه ایران با تأکید بر قوم کُرد نشر انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران

فصل اول: کلیات

۱ـ۱. مقدمه

ایجاد نظام‌های دمکراتیک و فرآیند ملت ـ دولت سازی در خاورمیانه پدیده‌ای ناقص بوده و به مانند غرب به پیش نرفته است. بسیاری از کشورها هنوز در چالش‌ها، کشمکش و کش و قوس‌های فرآیند دمکراتیک به سر می‌برند. کشور عراق نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در طی تاریخ چند دهه‌ای با مشکلات و موانع متعددی در این راستا دست و پنجه نرم کرده است.

پس از جنگ جهانی اول و شکست امپراطوری عثمانی، این منطقه نیز همچون سایر متصرفات متفقین در خاورمیانه، به قیمومیت آن‌ها درآمد. بر طبق موافقت‌نامه سایکس‌پیکو که در سال ۱۹۱۶ به امضا رسید، عراق جزئی از قلمرو اشغالی بریتانیا درآمد و تحت نظارت آن اداره می‌شد. به این ترتیب که در سال ۱۹۲۰ از به هم پیوستن سه ایالت منطقه میان رودان، یعنی ایالت‌های بصره، بغداد و موصل و با حمایت بریتانیا و سایر متفقین کشور عراق تشکیل شد. یک سال بعد از تشکیل کشور عراق، فیصل اول با حمایت بریتانیا و با رأی‌گیری عمومی به پادشاهی عراق انتخاب شد. در سال ۱۹۳۰، شیعیان عراق تصمیم گرفتند علیه حکومت دست نشانده انگلستان قیام کرده تا بتوانند خود کشوری مستقل برپا نمایند که به علت همراهی نکردن قبایل سنی که غالباً مورد کمک بریتانیا قرار داشتند، این قیام شکست خورد. (ایمنا، ۱۳۹۹)

در سال ۱۹۳۲ قیمومیت انگلستان به پایان رسید و این کشور رسماً به استقلال دست یافت.

در همان سال عراق به عضویت سازمان ملل متحد درآمد. پس از گذشت یکسال غازی اول فرزند فیصل به پادشاهی عراق رسید. وی تا زمان مرگش در سال ۱۳۱۸ (۱۹۳۹) پادشاه عراق بود.

بعد از غازی، پسر نابالغش به نام فیصل دوم جانشین شد و به همین دلیل نیابت سلطنت بر عهده پسرعموی غازی به نام عبدالله گذاشته شد. رشید عالی گیلانی به همراه اعضای مربع طلایی در ۱ آوریل ۱۹۴۱ کودتایی علیه عبدالله انجام داد و دولت او را ساقط کرد. بریتانیا که همچنان پایگاه‌های هوایی خود در عراق را در اختیار داشت از ترس اینکه دولت رشید عالی به دلیل ارتباطاتش با دول محور، جریان نفت را به سوی غرب قطع کند به عراق حمله کرد. (ایمنا، همان)