کتاب بازی طولانی نشر انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران

بحث بر سر اینکه چین نظم جدیدی را دنبال می‌کند یا خیر، بحث جدیدی نیست؛ اما تبیین چگونگی استراتژی جانشینی چین در برابر نظم آمریکایی نسبتاً موضوع جدی و جدیدی است که محققان مختلف از سراسر دنیاه به‌ویژه اندیشمندان آمریکایی پرورش‌یافته در دل نظم لیبرال دموکراسی را به فکر فرو برده است. نظم و چگونگی حفظ آن از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های اندیشمندان حوزۀ مطالعات استراتژیک و روابط بین‌الملل است. نگاه هدلی بال به نظم و حفظ آن از جمله مهم‌ترین نگاه‌ها در این زمینه است که امکان تحلیل نظم موجود را فراهم می‌کند. وی در کتاب «جامعۀ بی‌سر» چیستی نظم و چگونگی حفظ آن را تبیین کرده است. اینکه نظم در برابر بی‌سری و مشتمل بر ابزارهایی برای حفظ خود است. موازنۀ قدرت، دیپلماسی، حقوق بین‌الملل، جنگ و مدیریت قدرت‌های بزرگ به‌عنوان پنج ابزار اصلی در حفظ نظم هستند. به‌نظر می‌رسد هر قدرتی که به‌عنوان هژمون مطرح می‌شود، ابزارهای مذکور را برای حفظ نظم موجود و مطلوب‌خواندۀ خود به‌کار می‌گیرد.

وقتی کتاب «جهنم نیات خوب: نخبگان سیاست خارجی آمریکا و افول برتری ایالات متحده» اثر استفان والت را به فارسی برگردان شد، با نگاه کلان در تحلیل سیاست خارجی بیشتر آشنا شدم. نگاه والت نیز به نظم هژمونی لیبرال و انتقادات وارد بر آن و ارائۀ نسخۀ جایگزین و مطلوب برای ایالات متحدۀ آمریکاست که میتواند ما را در فهم استراتژی کلان این کشور کمک کند.

حالا نوبت راش دوشی است تا با نگاهی دیگر به استراتژی هژمونی لیبرال و بنیادهای نظم آمریکایی، چالش اصلی در برابر آن یعنی چین و نظم احتمالی مدّنظر آن را به نمایش گذاشته و نسخه‌ای برای آن تجویز کند. کتاب «بازی طولانی: استراتژی کلان چین برای جانشینی نظم آمریکایی» نگاه کلان به نظم و چگونگی حفظ آن را تبیین می‌کند.

اندیشمندان و نظریه‌پردازان متعددی سطوح مختلف تحلیل سیاست خارجی، سطح تحلیل کلان، میانی و خُرد را مدّنظر قرار داده‌اند. واقعیت این است که سطح تحلیل کلان نگاهی جامع و کل‌نگر داشته و نقشۀ راه بسیار مناسبی برای افرادی است که به‌دنبال تعیین خط‌مشی‌های کلی و ترسیم راهبردهای کلان هستند. رهبران کشورها اغلب این وظیفه را برعهده دارند. راش دوشی نیز با تأکید بر نگاه رهبران چین به نظم بین‌الملل، تحلیل خود را ارائه می‌کند. کلید‌واژه‌های استراتژی خنثی‌سازی و نظم‌سازی که در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی تبیین می‌شوند، نگاه رهبران چینی و چگونگی عملیاتی‌سازی آنها را به تصویر می‌کشد. درعین‌حال تلاش چین برای بی‌اعتبارسازی اشکال کنترل هژمون در سرتاسر کتاب برداشت می‌شود.

راش دوشی توانسته است الگویی برای تحلیل کلان سیاست خارجی به‌شکلی منسجم و منتظم ارائه کند؛ الگویی که در کنار توجه به اصل فرایند در تحلیل سیاست خارجی، مقولۀ پراهمیت برآیند را نیز به تصویر بکشد. مناسب است برای تحلیل سیاست خارجی، زمینه‌مندی نظریه‌هایی را مدّنظر قرار داده و ابتکارهایی را با توجه به ظرفیت‌های موجود ایجاد کنیم. درعین‌حال نکتۀ اساسی در کتاب راش دوشی، موضوع تجویز است. وی در برابر استراتژی کلان چین، برای ایالات متحدۀ آمریکا نسخه‌ای تجویز می‌کند؛ موضوعی که اغلب تألیف‌ها در حوزۀ علوم انسانی در مرحلۀ توصیف و تحلیل باقی مانده و از تجویز منطقی و منسجم برای سیاست خارجی عاجزند.

آنچه بیش از همه به آن انتقاد وارد است؛ نگاه یک‌جانبۀ راش دوشی و انتقاد به نظم احتمالی چینی است که در برابر نظمی آرمانی، یعنی نظم لیبرال دموکراسی آمریکایی قد علم خواهد کرد. پیشنهاد می‌شود برای تبیین نظم چینی در کنار نظم آمریکایی، ابعاد فرانظری و بنیان‌های فلسفی و به‌عبارتی الگوی قدرت معنایی هر دو نمود بررسی و به محک خرد گذاشته شود. بااین‌همه، این کتاب به‌دلیل بهره‌گیری‌اش از منابع زبان اصلی، منبع مفیدی برای فهم استراتژی کلان چین برای جانشینی نظم آمریکایی است. نگاه تحلیل گفتمانی از جمله روش‌های پژوهشی است که برای تحلیل استراتژی کلان کشورها جهت کدشکنی از سخنرانی‌ها و بیانیه‌های رهبران مناسب است و راش دوشی از این روش به‌خوبی بهره گرفته است.