کتاب ذهن، زبان و سلطه اجتماعی پیش فرض ها نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

وین برکهوس می‌نویسد وقتی به مردم می‌گویم دربارۀ نژادپرست‌های حاشیه‌نشین مطالعه می‌کنم، «اغلب از من می‌پرسند که آیا خودم نژادپرست هستم، اما کسی از من نمی‌پرسد مگر خودم حاشیه‌نشین هستم.» به این ترتیب، این موضوع به‌طور ضمنی نشان‌دهندۀ برجستگیِ فرهنگیِ‌ خاصی است که به‌طور متعارف به جنبه‌های معینی از هویت فرد ضمیمه شده است. حال چرا به‌طور متعارف نژادپرستی از نظر فرهنگی برای تعیین «چیستی» فرد برجسته‌تر از حاشیه‌نشین بودن او است؟ علاوه‌براین، چرا از اصطلاح نژادپرست آشکار بیشتر از همتای واژگانیِ به‌ظاهر متناظر آن، یعنی نژادپرست پنهان، استفاده می‌کنند؟ پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند بررسی کامل مفاهیم نشان‌داری و بی‌نشانی است. همان‌طور که ریشه‌شناسی این دو اصطلاح نشان می‌دهد، تمایز میان امر نشان‌دار و بی‌نشان الزاماً همان تمایز میان امر قابل‌توجه و امر غیرقابل‌توجه است. در تضاد با مورد اول که ظاهراً «برجسته» است، دومی فاقد ویژگی متمایز است، به همین دلیل آن را «وصف‌ناپذیر» محسوب می‌کنند. بنابراین، این تمایز تفاوت بنیادیِ مفروض میان اماکن «مقدس» (زیارتگاه)، لباس «رسمی» (کت‌وشلوار)، یا غذای «جشن» (کیک تولد) و متناظرهای فرهنگی «معمول/پیش‌پاافتادۀ»آن‌ها را در بر می‌گیرد. اگر بخواهیم مثال بیشتری بیاوریم، می‌توانیم به تفاوت میان رخدادهایی اشاره‌کنیم که آن‌ها را «عادی» می‌دانیم و رخدادهایی که آن‌ها را جزء «اخبار» به شمار می‌آوریم. این موضوع اساساً همان تمایز میان امر عادی یا «معمول» و امر خاص است. در تقابل کامل با امر نشان‌دار که به‌صراحت بر آن تأکید می‌شود، امر بی‌نشان به عرصۀ بیان وارد نمی‌شود، مانند آن‌چه در مورد گزینه‌های پیش‌فرض در منوی رایانه می‌بینیم. آن‌چه منعکس‌کنندۀ پیش‌فرض ما است همانا امری بدیهی است. پیشینۀ تمایز میان نشان‌داری و بی‌نشانی به سال ۱۹۳۰ و نامه‌ای بازمی‌گردد که نیکولای تروبتسکوی به همکار زبان‌شناس خود رومن یاکوبسن نوشت و در آن به تقابل بنیادین میان جفت‌واج‌ها اشاره کرد که یکی از آن‌ها دارای خصیصۀ معینی است که دیگری فاقد آن است. یاکوبسن آن عضوی از این جفت که دارای خصیصۀ مورد نظر است را نشان‌دار و دیگری که به‌صورت ضمنی با غیبت خصیصۀ مورد نظر مشخص می‌شود را عضو بی‌نشان نامید و بلافاصله مشاهدات تروبتسکوی را یک گام به جلو پیش راند و در نامه‌اش به او خاطر نشان کرد که در واقع «تک‌تک سازه‌های هر نظام زبانی بر پایۀ حضور یک ویژگی (نشان‌داری) در تقابل با غیبت آن ویژگی ساخته می‌شوند.» علاوه‌براین، یاکوبسن متوجه شد تمایز اساسی میان نشان‌داری و بی‌نشانی عملاً فراتر از زبان‌شناسی است و به‌کلی اهمیت فرهنگی آن را خاطر نشان کرد، اما نیم‌قرن طول کشید این مفهوم صریحاً در چارچوب نشانه‌شناختی گسترده‌تری گنجانده شود؛ یک جهش فکری ـ انتقادی که توسط شاگرد و همکارش لیندا وو صورت گرفت. وو در پایان مقالۀ خود در سال ۱۹۸۲ با عنوان «نشان‌داری و بی‌نشانی: گزینش بین نابرابرها در ساختار نشانه‌شناختی» در بخش ویژه‌ای به نام «نمونه‌هایی از سایر نظام‌های نشانه‌شناختی»، که برجستگی فرهنگی جفت‌های متقابل نشانه‌شناختی، مانند سیاه‌پوستی/سفیدپوستی را نمایان می‌کرد، نظریۀ نشانه‌شناختی تمام‌عیاری از نشان‌داری و بی‌نشانی ارائه کرد. عمل نشان‌دار کردن چه از نظر فیزیکی (قرار دادن علامت جاده‌ای «یک‌طرفه»، به‌لحاظ ذهنی، جادۀ مورد نظر را از جادۀ «معمول» دوطرفه متمایز می‌کند)، چه مناسکی (نان تُست در مناسبت‌های خاص) یا آداب نهادی (تقدیر از رفتاری «نمونه» یا دستاوردی «بزرگ») امر خاص را از معمولی متمایز می‌کند. بااین‌همه، این اقدام به‌طرز چشمگیری در زبان و از طریق واژگان بیان می‌شود. -بخشی از کتاب-