یادداشت مترجم فارسی

ادبیـات، هنـر، و فلسفه، بازتاب شرایط زندگـی اجتماعی انـد. اگزیستانسیالیسم به عنوان یک فلسفه و شاید رهنمودی برای عمل اجتماعی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این یادداشت کوتاه تنها می خواهم برداشت خودم را از این جهان بینی که رمان حاضر یک نمونه بارز از آن است به اختصار بیان کنم و البته که خواننده صاحب نظر از شرح و توصیف این نگارنده مستغنی است و این نوشتار برای او تنها جنبه یک یادآوری و شاید تکرار را دارد. ولی گاه یادآوری و تکرار سودمند است.
فلسفه و جهان بینی اگزیستانسیالیستی و به تبع آن ادبیات و هنر برگرفته از آن فرآورده سیر تفکر و دانش بشر در قرن بیستم است که حقا نمی دانم باید نام رشد و تکامل نیز بر آن نهاد یا نه.
به هر حال این فراورده بینش علمی و خردورزی مانند هر اندیشه انتقادی دیگر در قرن گذشته تجربه دردناک تاریخ بشری و به خصوص آگاهی بر آن رویه دیگر سرشت انسان، رویه نه چندان خوشایند و دلپذیر که دلهره آور و عبرت آموز را در پشت سر خود دارد. قرن ها ستم و شقاوت، جنگ و خونریزی که در قرن گذشته ابعاد نجومی به خود گرفت، و به خصوص جنایات فاشیسم با کوره های آدم سوزی اش، جنایات پیشوایان کمونیسم و پیروان چشم و گوش بسته شان که به نام انسانیت و رهایی بشر بدترین ستم ها را بر مردمان بی دفاع و بی پناه روا داشتند (اجازه بدهید این کلام خردمندانه را تکرار کنم که ظلم ظلم است، و آدمکشی آدمکشی است، و فرق نمی کند که ظلم و آدمکشی زیر پرچمی مدعی عدالت و برابری انجام گیرد یا با دعوی عریان و بی پرده قدرت طلبی: هر دویشان برای قدرت اند و برای زیر سلطه گرفتن مردمان بی پناه و گاه فریب خورده) آری این را می گفتم که مظالم و شقاوت های بشری و رشد خردورزی به این انجامید که متفکران و فیلسوفانی در پاکی و نیکویی سرشت انسان تردید کنند، خوشبینی خود را نسبت به طبیعت پاک و منزه انسان از دست بدهند، و دیالکتیک زشتی و زیبایی، پاکی و پلیدی، رافت و سنگدلی را در برداشت خود از انسان و جامعه بشری برجسته سازند. و آن رویه دیگر سرشت انسان که در نوشته های اگزیستانسیالیست ها، از سارتر گرفته تا کامو و دیگر اندیشه ورزان این مکتب و در اندیشه و آثار ارنستو ساباتو که مترجم حاضر افتخار ترجمه دومین اثر از او را دارد همین است.
راستی هیچ به این فکر کرده ایم که چرا هرآنچه از خوبی، زیبایی، و نیکویی است باید برچسب انسانی بگیرد و هرچه بدی و شقاوت است ددمنشی و حیوان صفتی نامیده شود؟ درحالی که ظالمانه ترین و بیرحمانه ترین رفتارها نیز از آن انسان است. همین انسان مهربان، ایثارکننده و از خود گذشته! راستی چرا؟ و متفکران اگزیستانسیالیست و از جمله ارنستو ساباتو که همگی انسان های مهربان و رئوفی بوده اند و عده ای از آنها در مبارزات اجتماعی به نفع محرومان و در برابر ستمگران روزگار نقش های برجسته ایفا کرده اند به آن رویه دیگر پرداخته اند و با افسوس و حسرت ــ و نه برای برداشتن پابند وجدان و اخلاق از دست و پای بشر ــ آن را برجسته کرده اند. وقتی در فصل «گزارش درباره نابینایان» از کتاب درباره قهرمانان و گورها با زن و شوهری که یکدیگر را دوست دارند و خود قربانی توطئه فرقه مرموز نابینایان ــ که شاید تمثیلی و نمادی است از آدمیانی که به خاطر منافع و مطامع خویش دیده بر هر حقیقتی بسته اند ــ مواجه می شویم یا ماجرای کاستل و ماریا ایریبارنه را ــ که درون مایه رمان حاضر است می خوانیم این رویه پلید و این جنبه نفرت بار از سرشت انسانی را به وضوح مشاهده می کنیم و مانند نویسنده کتاب قلب و جان مان مالامال از افسوس و دلسوزی به حال انسان می شود: انسانی که باز هم باید او را قربانی دانست و اسیر سرنوشت یا شرایط اجتماعی که او را از آنها گریزی نیست شمرد.
به هر حال این نیز یک چهره انسان است که فیلسوفان و نویسندگان و هنرمندان اگزیستانسیالیست آن را برجسته کرده اند، بی آنکه انسان را محکوم کنند یا اندکی از دلسوزی و رافت شان نسبت به این محکوم ازلی کاسته شود.
سخن را کوتاه می کنم. بی مناسبت ندانستم که با این یادداشت کوتاه عمق بینوایی بشر و محکومیت گریزناپذیر او را که از زبان و قلم اگزیستانسیالیست ها بیان شده است به خواننده صاحب نظر یادآوری کنم.
رمان از دیدگاه روانکاوی نیز مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است که خود فرصتی دیگر و جای دیگر برای شکافتن اش می طلبد.
ولی اجازه بدهید که این نکته را نیز تاکید کنم که تاکید بر این جنبه نفرت بار و دلزدا از سرشت انسان، از مقام انسانیت والایی که برای همنوع خویش، برای طبیعت، جامعه، و برای حقیقت ــ حقیقتی همواره دست نیافتنی ــ تلاش کرده است و از جان و دل مایه گذاشته است نمی کاهد؛ و این را اگزیستانسیالیست ها نیز نادیده نمی گیرند: آنها که خود در صف مقدم پیکار با جهل و بی عدالتی موضع گرفته اند و برای تقویت جنبه مثبت و رویه دلپذیر سرشت انسانی از هیچ تلاشی فروگذار نکرده اند. تشکر می کنم که یادداشت مرا خواندید.

وظیفه خود می دانم از آقای علی اکبر یزدان سپاس به خاطر نسخه پردازی دقیق و مسئولانه شان که مانند همیشه همراه با پیشنهادهای مثبت و اظهارنظرهای سازنده ای بوده است که در ارتقاء کیفی ترجمه موثر بوده اند سپاسگزاری کنم و آرزوی بهترین ها را برای ایشان ابراز دارم.
مترجم
اردیبهشت ۱۳۸۶