انسان و جانوران از آغاز همواره در همزیستی، از طبیعت بهره بردهاند و تا چند دهه پیشازاین، زمین ما (نه به دست انسان و در اثر پیدایش دستاوردهای فناوری نوین که) تنها در اثر رویدادهای طبیعی، دستخوش تغییرات شگرفی چون پدید آمدن کوهها، دورههای یخبندان، یا تغییرات جنگلها، و نیز برخی جانوران، گیاهان و غیره میشد. انسان اندکاندک درمییابد که هرچه شناخت خود را از زیستکره بیشتر کند، هرچه تلاش خود را برای حفظ محیطزیست افزایش دهد، زندگی بهتر و سالمتری برای خود و نسلهای آتی رقم خواهد زد.
روشن است که برای حفاظت از محیطزیست، نظامهای آموزشی در سراسر جهان باید انسان نوینی تربیت کنند، و این انسان نوین، دانش نوینی از محیطزیست خود تولید کند و به بازسازی مناسبات در طبیعت، ازجمله بین انسان و جانوران بپردازد. آموزش کودکان، اساس و پایه حفظ محیطزیست و بازسازی مناسبات در طبیعت است و نظام آموزشی کشور ما هم باید به این امر مهم بهای بیشتری بدهد. مدیران آینده باید سازوکار مناسبی برای جایگزینی انرژی سوخت فسیلی با انرژی پاک پیدا کنند، باید روند کاهشی عرصه جنگلی را به گسترش آن بدل کنند و به کمک آنها سازههای آبی طبیعی باید حالوروز بهتری داشته باشند. نظام آموزشی کشور باید همه عرصههای طبیعت را میدان شناخت و تجربه نو برای حفظ آن کند.
در این راه سهم مهم دیگر از آنِ مادران و پدران است. سخنان عبدالحسین وهابزاده بومشناس را به یاد میآوریم که:«... تنها در دوران حساس کودکی است که با لمس طبیعت میتوانیم به آن دلبسته شویم... که(این،) ما را در فردای کودکی به شناخت بهتر طبیعت برمیانگیزد و... به مدافع آن بدل (میکند)... کودک در سالهای پیشدبستانی و دبستان، یعنی حدود ۵ تا ۱۱ سالگی، دوران حساسی برای ارتباط با طبیعت را طی میکند که... میتواند نسبت به آن بسیار علاقهمند یا (از آن)گریزان شود. نقش خانواده، مربیان و نظام آموزش در این دوره، بسیار حساس و تعیینکننده است.»با این انگیزه،
مجموعه داستانهای حیاتوحش:
۱- رد پای پلنگ ۲- صخره بابون ۳- خروش فیل ۴- آتشافروزی کرگدن ۵- گرگ قرمز ۶- غوغای گورخر ۷- نجات طوطی ۸- گشت لاکپشت ۹- فرار شمپانزه ۱۰- غرور شیر را به فارسی برگرداندم و ابتدا شش جلد را در سال ۱۳۸۴، و این بار دوره کامل دهجلدی آن را چاپ کردهام.
داستانها با نقشآفرینی سه نوجوان در منطقهها و زیستگاههای طبیعی حیاتوحش رخداده و دارای نکتههای جذاب و خواندنی از گونههای جانوری پیرامون ما هستند.
نویسنده کتابها خانم الیزابت لِرد در زلاندنو به دنیا آمده و در سهسالگی همراه خانواده به انگلستان کوچ نموده است. در دورههای گوناگون زندگی به نقاط گوناگون جهان ازجمله آفریقا سفر کرده و با بومیان و نیز متخصصهای حیاتوحش زندگی و گفتوگو کرده و از این رهگذر با تجربههای خود و شناخت از زیستگاهها، این داستانها را ساختهوپرداخته و صحنههای زنده، جذاب و پر ماجرایی آفریده است. او همچنین شناخت خوبی از روانشناسی فرد و نیز جانوران دارد. قهرمانان نوجوان داستانهای خانم لِرد بهخوبی درمییابند که جانوران نه برای آزار دشمن بلکه براثر غریزه طبیعی حمله میکنند. مار از روی غریزه نیش میزند، و کرگدن طبق غریزه به انسان حمله میکند، شیر نیز قصد ریشهکن کردن نسل گورخر را ندارد. جانوران برای ادامه زندگی خود و تولههایشان، تنها بهاندازه سیر شدن، شکار میکنند.
محمد درویش، کنشگر محیطزیست میگوید: «حیاتوحش، معرف کیفیت حیات همه زیستمندان ساکن در یک سرزمین، ازجمله آدمهاست،...محیطزیست شاخص زیستی ماست تا دریابیم حال سرزمینی که در آن زیست میکنیم تا چه اندازه خوب یا بد است؟
اگر ما بتوانیم سرزمین را بهگونهای مدیریت کنیم که در آن شمار کلها و بزها، قوچها و میشها،... و شوکاهایش در حد ظرفیت زیستی بوده و با امنیتی درخور بتوانند در زیستگاههای خود بخرامند، یعنی حال منابع آبوخاک و هوا و پوشش گیاهی خوب است و بنابراین غذایی که از این سرزمین به دست میآید از کیفیت دلخواهی برخوردار است.
برای همین است که باید از انتشار چنین کتابهای ارزشمندی پشتیبانی کرده و امیدوار بود که استمرار چنین فعالیتهایی بتواند هم دانش محیط زیستی ایرانیان را افزایش دهد و هم ایشان را نسبت به حرمت محیطزیست حساستر سازد.»
باشد که این داستانها، شناخت کودکان ما از محیطزیست و طبیعت پیرامون و قانونهای حاکم بر آن را بیشتر و تواناییهایی شان را در حفاظت از آن افزونتر کند.
در پایان از همسرم بهناز به خاطر همراهی در فرایند کار سپاسگزارم.
محمدصادق شریعتی