کتاب سه گانه منظر ایرانی نشر پژوهشکده نظر

«فضا»، موضوع معماری است. تولید فضا امری فرهنگی است که در هر تمدن و دوره تاریخی، بسته به ساختار اندیشه و ویژگی‌های فرهنگی عصر، صورتی مخصوص پیدا می‌کند. تمدن‌هایی که از سابقه طولانی برخوردارند، ویژگی‌های ثابتی در معماری و تولید فضا به وجود می‌آورند که در تحولات زمان و مکان، پیوستگی جوهر را در معماری آن تمدن رقم می زند. تکرار ثبات ویژگی‌های خاص یک معماری در گذر زمان موجب ایجاد صفاتی برای آن شده که به آن هویت گفته می‌شود. هویت معماری، نتیجه وجود ویژگی‌های خاص نیست، بلکه محصول استمرار و تداوم صفات ممتاز در معماری است. معماری ایران در طول تاریخ پیش از اسلام، جز دوره معاصر که رشته تداوم ویژگی‌های اصلی آن گسسته شد، دارای خصوصیاتی است که علی‌رغم تحولات زیاد صورت آن (عناصر، اجزاء و ترکیب آنها)، از «هویت فضایی» واحدی برخوردار است. به مدد تداوم صفات خاص و نقش‌آفرینی آنها در منظومه (سیستم) معماری، «هویت و معماری ایرانی» پدید آمده است. بررسی فضاهایی که انواع معماری ایران آفریده، حیثیت و روح خاصی را متشخص می‌سازد که برای بیننده در بناهای مختلف قابل تشخیص است. خانه ایرانی علی‌رغم تنوع آن، حس واحدی را که محصول ادراک مشترک حاضرین در فضاست تولید می‌کند. این حس محصول ادراک فضایی است که در سایر انواع معماری ایران از قبیل مسجد، مدرسه، کاروان‌سرا و قصر نیز قابل تشخیص است. این ادعا، اگرچه جداگانه محتاج اثبات است، امّا در این پژوهش، چیستی و چرایی آن مورد تحقیق قرار می‌گیرد. فرض آن است که ادراک مشترک از انواع گونه‌های معماری، نتیجه وجود هویت واحد در آنهاست که به نام‌گذاری تحت یک عنوان واحد از جمله «منظر ایرانی» می‌انجامد. منظر ایرانی محصولی از تمدن و فرهنگ انسان‌هایی است که به دلایل مختلف تاریخی و جغرافیایی با هویت ممتاز و مستقل شناخته می‌شود. دست‌یابی به راز استقلالِ هویتِ آن، موضوع این کتاب است.