کتاب مردم شناسی روایت های زنانه از دوران دفاع مقدس نشر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

جنگ از مهم­ترین رویدادهای تاریخ‌سازی است که در شکل‌گیری هویت و تغییرات آن در حیات هر ملت نقش عمده­ای دارد. انسان­ها بعد از پایان یافتن جنگ درصدد حفظ یاد و خاطرات آن بر­ می­آیند. تنوع و تکثر روایان و زاویه­ دیدهای متفاوت­شان روایات متعددی را در خصوص جنگ تحمیلی رقم می­زند که تنها در صورت کنار هم قرار دادن آن­ها می­توان به تصویری واقعی از جنگ تحمیلی رخ داده، نزدیک شد. روایات مردم درگیر در جنگ و یا آن­­ها که درگیری مستقیم­تری داشته­اند مانند افراد در جبهه و خانواده­های آن­ها در دسته روایت­های پویا قرار می­گیرد. جنگ همواره اثرات منفی بر زندگی زنان داشته است. گرچه زنان یکی از اصلی­ترین قربانیان جنگ محسوب می­شوند اما عامل بقای جامعه خود و کلید حل مشکلات آن هستند (مرتوس، ۱۳۸۳، ۱۳). این پژوهش مصاحبه­های عمیقی با زنانی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم جنگ تحمیلی را تجربه کرده­اند انجام داده است و از مصاحبه­های منتشر شده هم بهره برده است تا بتواند روایت­های شفاهی زنان از روزهای دفاع مقدس را در کنار هم قرار دهد و در نهایت روایتی زنانه از جنگ تحمیلی ارائه نماید. جنگ به لحاظ گستره­ تأثیراتی که بر زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی افراد دارد و همچنین حجم انبوه تغییرات اجتماعی که به دنبال می­آورد، متغیر مهمی در تحول حیات اجتماعی جوامع محسوب شده و تأثیر شگرفی در شکل­گیری تاریخ یک جامعه و دگرگونی آن دارد. یکی از وجوه ماندگار و متداوم هر جنگی خاطرات به جای مانده از آن است که تا مدت‌ها در ذهن کسانی که به نوعی با آن درگیر بوده و تجربه­اش کرده­اند باقی می­ماند. این خاطرات بر خلاف خود جنگ که محصور در یک برهه­ زمانی و مکانی خاص بوده و تمام می­شود، در طول زمان و مکان امتداد یافته و حلقه واسطی بین گذشته، حال و آینده می­شوند. همان‌طور که وینتر و سیوان می­گویند: «جنگ بی‌شک زمان تجربه­های تأثیرگذار و منحصر به فرد است که تاثیر نیرومندی بر خاطره­ فردی و اجتماعی می­گذارد» (وینتر و سیوان، ۱۳۸۷، ۶۸). در طول جنگ، چنان­که قابل انتظار است، همه‌چیز معنا و مفهوم دیگری پیدا می­کند. بخش­­های خاصی از خاطرات، باورها و اسطوره­ها برجسته می­گردد و حتی رفتارهایی از انسان­ها بروز می­کند که با شیوه­ی حاکم بر زندگی در دوره­­ صلح قابل مقایسه یا توضیح نیست (نبوی، ۱۳۸۴، ۸۶). در زمان جنگ، جامعه که احساس می­کند تمامیت آن از سوی «دیگری» در خطر قرار گرفته است، وارد وضعیتی دفاعی می­شود. از این­رو اولویت­های جامعه دگرگون می­شود و انتظار می­رود که همگان، در درجه نخست، خود را سرباز بدانند و برای رفع خطر بشتابند؛ اما پایان جنگ به معنای آغاز دوره­ای دیگر است، چرا که «آرام آرام دردها کاسته می‌شود» و جنگ به جرگه­ میراث مشترک ملت­ها در بطن تاریخ می­پیوندد (بوتول، ۱۳۷۷، ۱۹۲). به عبارت دیگر، جامعه از وضعیت دفاعی خارج می­شود، زندگی به تدریج به حالت عادی (پیش از نبرد) باز می­گردد و بازسازی خرابی­ها مورد توجه قرار می­گیرد. این تغییرات به معنای دگرگونی دوباره اولویت­های جامعه و تنظیم رفتار در چارچوب منطق دوره­ی صلح و آرامش و در یک کلام ورود به دنیای روانی دیگری است.