کتاب مبانی مفهومی سرمایه اجتماعی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

اگر سرمایه اجتماعی سودمند است، آیا امکان دارد که مقدار بیشتری از آن را ایجاد کرد؟، و به همین ترتیب، آیا می‌شود سرمایه اجتماعی را از بین برد؟ آیا عوامل بیرونی، نقشی در ایجاد سرمایه اجتماعی دارند؟ پاتنام (۱۹۹۳) معتقد است که سرمایه اجتماعی در ایتالیا، میراث دوره‌های طولانی توسعه تاریخی است و بنابراین نمی‌توان در یک بازه زمانی کوتاه آن را افزایش داد. شماری از مطالعات تجربی اخیر (اشنایدر و همکاران، ۱۹۹۷)، این نظر را مورد چالش و انتقاد قرار داده‌اند. برای مثال، ثابت شده که تغییر ساختار و ترکیب هیأت امنای مدارس می‌تواند به شکل قابل توجهی میزان حضور والدین را در فعالیت‌های مربوط به مدرسه تقویت کرده و به نوبه خود، به ایجاد سرمایه اجتماعی کمک کند. دیگران نتایج مشابهی را درباره طراحی پروژه‌های آبیاری ارائه می‌دهند (استروم ۱۹۹۴، و لام ۱۹۹۶). بسیاری از مردم چنین عنوان می‌‌کنند که ایجاد سرمایه اجتماعی امکان‌پذیر است، هر چند فرآیند آن رشد کُندی دارد. علاوه بر این، آنها معتقدند که فرسایش سرمایه اجتماعی می‌تواند سریع‌تر و راحت‌تر از ایجاد آن به وقوع بپیوندد. فالک و کیل‌پاتریک (۱۹۹۹) معتقدند که انباشت سرمایه اجتماعی، نتیجه فرایند تعاملات یادگیری می‌باشد. تعاملات یادگیری نیازمند یک رویداد یادگیری (موقعیت واقعی) است و در یک بُعد زمینه‌ای (چهار‌چوب مرجع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی گسترده) رخ می‌دهد. یک پیش‌شرط برای ایجاد سرمایه اجتماعی، وجود کمیت و کیفیت کافی تعاملات یادگیری است. برای مثال، فالک و کیل‌پاتریک عنوان می‌کنند که کیفیت تعاملاتِ یادگیری، یک زمینه تاریخی، تعاملات بیرونی، بده‌بستان، اعتماد، ارزش‌ها و هنجارهای مشترک را شامل می‌شود. طراحی و اجرای پروژه‌های اجتماع می‌تواند بِسانِ یک تعامل یادگیری باشد. آپهوف (۱۹۹۹) بین سرمایه اجتماعی ساختاری و شناختی تمایز قایل می‌شود. سرمایه اجتماعیِ ساختاری به اَشکالِ مختلف سازمان‌های اجتماعی، شامل نقش‌ها، قواعد، رویه‌های معمول و فرآیندها و همچنین، تعدادی از شبکه‌ها که در همکاری مشارکت‌ دارند، می‌پردازد. سرمایه اجتماعیِ شناختی شامل هنجارها، ارزش‌ها، نگرش‌ها و باورهاست. سرمایه اجتماعی شناختی و ساختاری مکمل هم هستند: ساختارها به تبدیل هنجارها و باورها به رفتارِ هدفمندِ مشارکتی کمک می‌کنند. دیگر صاحب‌نظران معتقدند که سرمایه اجتماعی، برآیند تعهد همه بازیگران به مذاکرات در حال پیشرفت بر پایه برداشت مشترک از اهداف مشترک می‌باشد. هچتر (۱۹۸۷) یک فرآیند چندمرحله‌ای برای ایجاد همبستگی گروهی را پیشنهاد می‌کند. اعضایی که به هم پیوسته‌اند باید قواعد و فرآیندهایی را اتخاذ کنند که در طول زمان نهادینه شوند. با درونی کردن قواعد و فرآیندها، اعضا رفتارشان را به گونه‌ای تعدیل می‌کنند که دیگران انتظار آن را دارند.