کتاب سارتر در ایران نشر اختران

امین

۱۳۹۷-۰۶-۰۶

2

میشود به سبک سارا بیکول کتابی نوشت همچو "در کافه اگزیستانسیالیست" و تلاش کرد تا زندگی و تفکرات و نتایج فکری فلاسفه اگزیستانسیالیت همچو سارتر را به هم آمیخت. از سویی میتوان در این دوران فوران اطلاعات و جستجوی سریع منابع، کاربرد نام سارتر در منابع مختلف را کنار هم جمع کرد و کتابی نوشت. البته ادعا نمیکنم که نویسنده چنین کاری را انجام داده، بلکه صرفا احساسی بود که هنگام مطالعه آن داشتم یعنی سارتر در ایران، می تواند صرفا نام و شهرت سارتر در ایران پیش از انقلاب باشد، مسئله ای که با آمار و عدد و رقم قابل اندازه گیری است. اما مسیر دشوارتر آن نشان دادن تاثیرات فکری بر نظریات و افکار روشنفکران است، که نیاز به غور در آرای طرفین دارد. کتاب تلاش کرده تا چنین اثری را روایت کند، اما تاکید اصلی آن بر چند مفهوم کلی در اندیشه سارتر و خلاصه کردن آرای روشنفکران و نویسندگان در نسبتشان با این چند مفهوم، فاصله زیادی با باز کردن اندیشه های متفکرین نامبرده در کتاب دارد. جای تعجب ندارد که در بخش زیادی از کتاب، بویژه فصول ابتدایی حرفی از آرا و اندیشه های سارتر نیست و تنها به حاشیه های زندگی اش با مصرف خبری پرداخته میشود. انگار که اخباری در روزنامه های سالیان اوج سارتر را یکجا می بینیم از طرفی، گرچه کتاب نام سارتر در ایران را بر خود دارد، اما این بدین معنا نیست که برای شناساندن سارتر تنها می توان به آثاری که به فارسی درباره اش نوشته شده استناد کرد، در این صورت انگار از سارتری حرف می زنیم که خودمان در ایران ساخته ایم و حال میخواهیم اثرش را بر روی خودمان بگوییم. روی دیگر چنین رویکردی، سطحی بودن تحلیلها درباره افکار سارتر است، چرا که صرفا تاکید بر روی نام سارتر در آثار فارسی و برخی مفاهیم کلی اندیشه اش همچو رسالت نویسنده یا آزادی است، بدون اینکه پر و بال لازم داده شود در نهایت، سارتر را در واقعیت می توان در نگاه رادیکالش به نقد فرهنگ روزمره و اندیشه های زیسته اش نیز فهمید. برخی از جنبه های زندگی سارتر همچو نگاهش به مذهب، تنها با عنوان اگزیستانیسالیسم الحادی اشاره شده است و بعد از آن کنار گذاشته شده است. یا در جریانات می ۶۸ یکی از اثرات اساسی سارتر در تلاش برای آزادی جنسیتی و در شکل روابط بوده است که خودش در رابطه با سیمون دوبوار تلاش کرده تا فلسفه اش را زندگی کند. اما این جنبه ها از زندگی و اندیشه سارتر بطور کامل در اثر کنار گذاشته شده است. در کل، تلاش خوبی برای نشان دادن تعدد پرداختن ها به سارتر در آثار فارسی زبان دهه ۴۰ و ۵۰ است اما به عنوان اثری تحلیلی و کاربردی هنوز جای کار بسیار دارد