کتاب آیا نقد سکولار است؟ کفرگویی، جراحت، و آزادی بیان نشر نی

کتاب پیش رو مجموعه‌ی شش یادداشت به‌هم‌پیوسته از طلال اسد، صبا محمود، جودیت باتلر، و وندی براون است. گرچه می‌توان مقالات دوم و سوم (از اسد و محمود) را تا حدودی مستقل در نظر گرفت، اما مجموعه‌ی این مقالات به فهم در نمی‌آیند مگر با قرار دادنشان در ارتباطی متقابل با یکدیگر. این متون از خلال ماجرای کاریکاتورهای دانمارکی، که در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۸ م. منتشر شدند، به بررسی جایگاه نقد در جوامع غربی و ارتباط سازنده‌ی آن با مفاهیمی چون سکولاریزم و دین‌داری، آزادی بیان و سرکوب، و نیز کنش‌ورزی انسان معاصر می‌پردازند. بنا به تجربه‌ی شخصی از برخورد با این کتاب، می‌توانم حدس بزنم که مطالعه‌ی آن می‌تواند موجب ناراحتی و چه‌بسا خشم در خواننده ــ البته خواننده‌ای با ویژگی‌هایی به‌خصوص ــ شود. اما این ناراحتی امری به‌جاست چرا که نویسندگان کتاب «آیا نقد سکولار است؟» یک‌راست به سراغ مفاهیمی می‌روند که از مبانی بدیهی‌انگاشته‌شده‌ی رویکرد انتقادی محسوب می‌شوند. آن‌چه این متفکران با بی‌رحمی به پرسش می‌کشند، از نظر بسیاری از روشنفکران، کنش‌ورزان و اندیشمندان مدرن، فضایل بی‌شبهه و اصول اولیه‌ی تفکر و اصلاحگری انتقادی را تشکیل می‌دهد. آن‌ها ماشه‌ی نقد را به‌سوی خود نقد می‌چکانند و آن را مستقیم هدف قرار می‌دهند. این منتقدان با وفاداری بی‌حدومرز خود به رویکرد انتقادی، لوازم و تعلقاتی را وامی‌کاوند که به انسان منتقد مدرن امکان منتقدبودن می‌دهد. بدین‌ترتیب، نویسندگان این مجموعه به این یگانه سنگر تفکر انتقادی نیز رحم نکرده و به جست‌وجوی تناقضات و خاستگاه‌های نقد می‌روند، نقدی که سنگ بنای خود را سکولاریزم و رهایی از امر متعالی می‌پندارد.