کتاب جستارهایی دربارۀ تئوری توطئه در ایران نشر نی

«توهم توطئه نوعی بیماری روانی فردی و جمعی است» این یکی از تعاریف مفهوم توهم توطئه است که در کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران به آن اشاره‌شده است. این کتاب که یرواند آبراهامیان، احمد اشرف و همایون کاتوزیان، محققان و جامعه شناسان مطرح ایرانی بخش‌های مختلف آن را نوشته‌اند کتابی است که مفهوم تئوری توطئه را در بستر تاریخ سیاسی معاصر ایران بررسی کرده و از زوایای مختلف نگاه سه جامعه‌شناس به آن پرداخته است. این کتاب به آن دلیل که نویسندگان مختلفی آن را نوشته‌اند کتاب جامعی است و می‌تواند نگاه خواننده‌اش را به مسائل عوض کند.

درباره کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران اثر یرواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی همایون کاتوزیان

جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران اولین بار سال 82 در ایران منتشرشده است. محمدابراهیم فتاحی مطالب این کتاب را گردآوری و ترجمه کرده و نشر نی آن را روانه‌ی بازار کتاب ایران کرده است. این کتاب به یک موضوع بنیادین پرداخته است. تئوری توطئه مطلبی است که سال‌های سال جامعه‌ی ایران و رجال سیاسی کشور را درگیر خود کرد و عامل بسیاری از عقب‌ماندگی‌های کشور شد.

محمدابراهیم فتاحی در پیشگفتاری که بر این کتاب نوشته است درباره‌ی معنی این مفهوم توضیح داده است. پس از توضیح مفهوم تئوری توطئه فتاحی سعی کرده است پیشینه‌ی این پدیده در جهان و ایران را در چند صفحه برای مخاطب توضیح دهد تا مخاطب آمادگی ذهنی کافی برای محتوای کتاب و آنچه نویسندگان بیان کرده‌‎اند داشته باشد. همچنینی در این پیشگفتار علل توسل به تئوری توطئه در جوامع بررسی‌شده است. او در ادامه درباره‌ی کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران و گردآوری آن توضیحاتی ارائه کرده است. بر اساس گفته‌های این مترجم نویسندگان خود در ترجمه‌ی مقالاتشان نظرات متعددی داده‌اند و مترجم را یاری کرده‌اند.

مروری بر فصل‌های کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران

کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران، سه بخش اصلی دارد که هرکدام را یکی از مؤلفان نوشته‌اند. عناوین و محتوای این بخش‌ها به شرح زیر است:

پارانوید در سیاست ایران (یرواند آبراهامیان)، در این مقاله نویسنده ریشه‌های پارانوید در ایران را بررسی کرده و تلاش کرده آن را با جریانات سیاسی تاریخ معاصر ایران تطبیق دهد

توهم توطئه (احمد اشرف)، در بخش توهم توطئه احمد اشرف مفهوم تاریخ توطئه را در ایران بررسی کرده است. نویسنده معتقد است ترکیبی از باورهای ریشه‌دار پیش از اسلام در ایران درباره وجود نیروهای شیطانی، شیوه‌ی حکومت استبدادی در ایران و دخالت‌های بدون توجیه دولت‌های خارجی باعث شده است تئوری توطئه به مکانیسم دفاعی ملت ایران تبدیل شود

خلیل ملکی، رد تئوری توطئه و پیشبرد جامعه مدنی (محمدعلی کاتوزیان) گفتار سوم به دیدگاه‌های خلیل ملکی در دهه‌ی بیست و سی درباره‌ی جامعه مدنی و تئوری توطئه اختصاص دارد و پیامدهای این مسئله را نیز بررسی کرده است.

همچنین در ضمیمه‌ی کتاب گزارشی از دستگیری خلیل ملکی آمده است. در این بخش متن کیفرخواستی که علیه او و چند نفر دیگر به‌عنوان رهبران جامعه سوسیالیستی در ایران صادرشده، آمده است. این گزارش پر از جزئیات جذاب برای خواننده‌ی کنجکاو است.

در پایان کتاب نیز بخشی تحت عنوان کتابشناسی قرارگرفته است که به گفته‌ی مترجم مجموعه‌ای از کتاب‌ها و مقالات فارسی و انگلیسی درباره این مفهوم است که در کتابخانه‌های معتبر جهان قرار دارد. این مجموعه کتاب‌ها می‌تواند برای خواننده‌ی علاقه‌مند منبع خوبی به شمار رود.

در بخشی از کتاب جستارهایی در باب تئوری توطئه در ایران می‌خوانیم

الیت روشنفکران ایرانی همانند همتای سده هجدهم آن اساساً یک جنبش مخالف بود و در این موضع باقی ماند. ازاین‌رو در نحوه کاربرد آن در فرانسه. عنوان «روشنفکر» ‌معمولاً دانشگاهیان و دیگر روشنفکرانی ر که یا سکوت گرا و‏ یا هوادار وضع موجود بودند در برنمی‌گرفت. هنگامی‌که آرون، جامعه‌شناس سرشناس فرانسوی و هم شاگردی پیشین ژان پل سارتر در مدرسه‌ نرمال، مارکسیسم را به‌عنوان افیون روشنفکران نامید، او آشکارا خودش را به‌عنوان یک روشنفکر در معنایی خاص که معمولاً در آن کشور به کار گرفته می‌شد، در نظر نگرفت. همچنین در ایران نیز این اصطلاح به همان معنا به کار رفت و معمولاً روشنفکران و دانشگاهیان غیر مخالف را استثنا می‌کرد. به قیمت خطر تأکید بیش‌ازاندازه، باید بر اين نکته تأکید کرد که این معنای اختصاصی روشنفکر در این مقاله به‌منظور پیروی از کاربرد عادی اصطلاح در زمان و کشورهای موردنظر انجام می‌گیرد. بر اساس یک تعریف یا داوری ارزشی توسط نویسنده قرار ندارد.

بنابراین فرانسوی‌ها و روس‌ها پس‌زمینه اصلی را برای روشنفکران مدرن ایرانی، منورالفکران و روشنفکران فراهم کردند؛ اما این پدیده برای تاریخ ایران ناآشنا نبود و همتایی را به شکل‌های گوناگون در همه زمان‌ها به همراه داشت و اندیشمندان عرفانی بی‌شمار، عارفان و شاعرانی همانند بایزید، ابوسعید، عطار، سهروردی، رومی، عین القضات و سایرین همواره وجود خود را نشان داد. چنین مردان و اندیشه‌هایی ابزاری سنتی برای مخالفت اجتماعی و سیاسی (ازجمله مذهبی) و ابراز مخالفت بودند.

یکی از اصول اساسی آنان اجتناب از دولت و قدرت‌های وابسته به دولت بود. همه می‌دانند که نظریه شیعه دولت را مشروع نمی‌داند مگر اینکه با تائید امامان باشد. بر غم این واقعیت که در عمل علما با دولت هم‌زیستی داشتند و بسیاری از آنان امتیازاتی از آن به دست آوردند. اما تضاد جاری بین دولت و جامعه در ایران از زمان‌های اولیه -

درواقع باستان -پدیده‌ای آشنا بوده است این امر از ماهیت خودکامه دولت و گرایشات آشوبگرانه جامعه (در

تقابل با آن) برخاست.

درباره نویسندگان، یرواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی کاتوزیان

پروفسور یرواند آبراهامیان مورخ و پژوهشگر ایرانی ارمنی متولد سال 1320 در تهران است. او در ده‌سالگی همراه خانواده‌اش راهی انگلستان شد و در این کشور تحصیلات مقدماتی و تحصیلات عالی‌اش را تا مقطع کارشناسی ارشد ادامه داد. پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه آکسفورد پروفسور آبراهامیان به آمریکا رفت و در دانشگاه کلمبیا به تحصیل در مقطع دکترا مشغول شد. او مدرک دکترای تاریخش را سال 1348 از این دانشگاه دریافت کرد.

او از آن به بعد در دانشگاه‌های مختلفی ازجمله پرینستون و آکسفورد تاریخ ایران تدریس کرده است. او در دانشگاه شهر نیویورک نیز تاریخ جهان و ایران تدریس می‌کند. مهم‌ترین اثر آبراهامیان «ایران بین دو انقلاب» است که در ایران خوانندگان بسیاری دارد. ازجمله مهم‌ترین کتاب‌های پروفسور آبراهامیان که به فارسی برگردانده شده‌اند می‌توان به کتاب‌های «مردم در سیاست ایران»، «کودتا» و «تاریخ ایران مدرن» اشاره کرد

احمد اشرف، جامعه‌شناس و نویسنده‌ی ایرانی متولد 1313 است که سال‌هاست در آمریکا زندگی می‌کند. او در دانشگاه‌های بسیاری ازجمله دانشگاه تهران در ایران و دانشگاه‌های پرینستون، کلمبیا و پنسیلوانیا تاریخ و جامعه‌شناسی تدریس کرده است. موضوع درس‌های او عموماً درباره‌ی جامعه ایران است. احمد اشرف مقالات و تألیفات زیادی درباره‌ی ایران دارد. مهم‌ترین اثر او «موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، دوره‌ی قاجاریه» است که سال 1359 در ایران منتشر شد. احمد اشرف در آثارش به موضوعاتی همچون سنت و مدرنیته، هویت ملی ایرانیان، حکومت دین سالار پس از انقلاب در ایران و موضوعاتی ازاین‌دست اشاره می‌کند. «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران» کتاب دیگری از اوست که انتشارات نیلوفر سال 88 منتشر کرده است.

محمدعلی همایون کاتوزیان که با نام‌هایی مانند همایون کاتوزیان و هما کاتوزیان نیز شناخته می‌شود متولد سال 1321 در تهران است و در حال حاضر در انگلستان زندگی می‌کند. همایون کاتوزیان سال 1967 لیسانس اقتصادش را از دانشگاه بیرمنگام دریافت کرده است. او سپس مدرک کارشناسی ارشدش در این رشته را از دانشگاه لندن دریافت کرد و سال 1984 موفق شد مدرک دکترایش را از دانشگاه کنت در کانتربری بگیرد. او استاد دانشگاه آکسفورد است و به‌عنوان اقتصاددان، مورخ، نویسنده، کارشناس علوم سیاسی و منتقد ادبی شناخته‌شده است. ازجمله آثار شناخته‌شده‌ی کاتوزیان که به فارسی برگردانده شده‌اند می‌توان کتاب‌های «تجارت بین‌الملل»، «آموزش عالی و دانشگاه‌های امروز»، «خاطرات سیاسی خلیل ملکی»، «دولت و جامعه در ایران، سقوط قاجار و استقرار پهلوی» و بسیاری آثار دیگر را نام برد.

چرا باید این کتاب را خواند؟

این کتاب به یک مفهوم اجتماعی اشاره می‌کند. مفهومی که شاید در ذهن هریک از ما نهادینه‌شده باشد و در مقیاس کوچک در زندگی‌ خودمان مؤثر باشد. سه نویسنده‌ی این کتاب این موضوع را در سطح کلان جامعه بررسی کرده‌اند. هرکسی که به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند باشد می‌تواند بامطالعه‌ی این کتاب با زوایای جالبی از تاریخ ایران آشنا شود.

آنچه در بالا خواندید بررسی و نقد کتاب جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران اثر یرواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی کاتوزیان ترجمه محمدابراهیم فتاحی است. خرید و دانلود کتاب الکترونیکی این اثر در همین صفحه ممکن است.