کتاب گزیده تاریخ بیهقی نشر انتشارات کتاب همراه

کتاب «تاریخ بیهقی» شاهکاری در ادبیات فارسی و اثری ماندگار از «محمد بن حسین بیهقی» است. این کتاب که گفته می‌شود دراصل سی جلد بوده، در طول جنگ‌ها و آتش‌سوزی‌های مدوام در کشور ایران، نابود شده و تنها پنج جلد از آن امروز به دست ما رسیده است. با وجود این که خود بیهقی گفته پنجاه سال از تاریخ این سرزمین در این کتاب گنجانده شده، تنها بخشی از آن باقی مانده که مربوط به سلطنت سلطان مسعود غزنوی است. به همین دلیل به این کتاب، «تاریخ مسعودی» هم گفته می‌شود. «غلامرضا عمرانی» سعی کرده در گزینش و بازنویسی که از این اثر داشته، خوانش و درک مطالب آن را برای مخاطب فارسی‌زبان آسان‌تر کند. کتاب کمی خلاصه شده و در دو بخش به نام‌های «شاهان» و «وزیران» نوشته شده است. این کتاب در سال 82 در انتشارات کتاب همراه منتشر شده است.

درباره کتاب گزیده تاریخ بیهقی

بدون شک یکی از بزرگ‌ترین و ماندگارترین کتاب‌های تاریخ ادبیات ایران، کتاب تاریخ بیهقی است. این کتاب از طرفی سرآمد تمام کتاب‌های منثور فارسی است و از طرف دیگر هم آن را به همراه کتاب‌هایی مانند تذکره‌الاولیا و اسرارالتوحید، از افتخارات همیشگی زبان فارسی می‌دانند. تا جایی که گاهی کتاب‌هایی مانند گلستان سعدی و کلیله و دمنه از جهت ادبیات، زیبایی شناسی و معناشناسی، پس از تاریخ بیهقی قرار می‌گیرند.

این کتاب گزیده‌ای از تاریخ بیهقی است که از ترتیب اصلی کتاب پیروی نمی‌کند، زیرا خودِ بیهقی هم این کتاب را براساس یاددشت‌های سالانه‌ای که در طول خدمتش در دربار غزنوی گردآوری کرده، نوشته است. مسلما این ترتیب در عین علمی بودن، برای خواننده‌ای که بخواهد جریان حوادث را پیگیری کند، چندان مطلوب نیست. به همین دلیل در این کتاب سعی شده تا این مطالب براساس شخصیت‌های تاریخی تنظیم شود. به این ترتیب پیگیری جریان حوادث و شخصیت‌ها آسان‌تر و قابل درک‌تر خواهد بود. حجم این کتاب از حجم کتاب اصلی تاریخ بیهقی کمتر است. نویسنده سعی کرده در مواردی که آسیبی به بدنه‌ی اصلی کتاب و جریانات آن وارد نمی‌شود، مطالب را کمی مختصر کند.

موضوع کتاب تاریخ بیهقی تاریخ است، اما نه آن‌ تاریخی که تا آن روز و حتی پس از آن در ایران و سایر نقاط دنیا معمول بوده است. تحلیل‌های نقادانه و ریشه‌یابی حوادث تاریخی از مهم‌ترین مواردی است که بیهقی به آن‌ها توجه زیادی داشته است. از این‌ها گذشته، تقریبا تمام کسانی که این کتاب را می‌خوانند زیبایی و جذابیت نثر آن را تحسین می‌کنند و شیفته‌ی آن می‌شوند. بسیاری معتقدند که این کتاب با آن که تاریخی است، در حوزه‌ی ادبیات طبقه‌بندی می‌شود، چون برترین ویژگی‌ آن رمان‌گونگی آن است و به همین دلیل است که مخاطب با اثری پرکشش و جذاب سروکار دارد.

خوانندگان تاریخ بیهقی معتقد هستند که او چند ویژگی بارز دارد: صراحت، شهامت و صداقت در گفتار، حتی اگر به زیان خودش باشد. از سایر خصوصیات بیهقی که تاثیر زیادی در جذابیت این اثر داشته این است که او شخصا به دنبال افرادِ درگیر در ماجراها و جریانات می‌رفته و از منابع دسته اول برای نوشتن یادداشت‌هایش استفاده می‌کرده است.

در بخشی از کتاب تاریخ بیهقی می‌خوانیم

دیدیم که محمود غزنوی در آخرین سال‌های حیات دو پسر دارد؛ محمد و مسعود که هر دو در زمان مرگ پدر سی و چهار ساله‌اند. محمود این دو را از نوجوانی در لشکرکشی‌ها شرکت می‌داد. محمود چندی پیش از فوت خود به فرزندش مسعود مأموریت داد تا فتوحات او را در ری و اصفهان تکمیل و تثبیت کند. هنگامی که مسعود سرگرم سرکوبی شدید مردم این سامان بود، خبر مرگ پدر و برتخت‌نشستن برادرش را دریافت کرد. به همین دلیل به سرعت سروسامانی به اوضاع داد و با قرارداد صلحی مصلحتی با علاءالدوله دیلمی، سلطان اصفهان، رو به سوی غزنین -پایتخت غزنویان- نهاد.
و پس از گسیل کردن رسول، امیر از سپاهان حرکت کرد با نشاط و نصرت بر طَرَف ری. چون به شهر ری رسیدند، مردان آن‌جا خبر یافته بودند و تکَلُفی کرده و شهر را آذین بسته بودند؛ و مردم ری خاص و عام بیرون آمدند و بسیار خدمت کردند. و وی معتمدان خویش را در شهر فرستاد تا آن تکَلُفی که کرده بودند، بدیدند و با وی گفتند و وی مردم ری را بدان بندگی که کرده بودند، اِحماد، کرد.
اینجا خبر بدو رسید از نامه‌های تُقات که امیر محمد به غزنین آمد و کارها بر وی قرار گرفت و لشکر به جمله او را مطیع و مُنقاد شد.