کتاب بانکداری و مدیریت بانک شرکت چاپ و نشر بازرگانی

تاریخچه بانکداری، از ریشه‌های کهن تا شکل‌گیری نظام مدرن، داستانی پر فراز و نشیب است. واژه “بانک” از کلمه ایتالیایی “بانکو” (Banco) به معنای میز فروشندگی ریشه گرفته است. جالب است بدانید که نظام‌های اولیه بانکداری در ایران باستان، در دوران هخامنشیان، رواج داشته است. اگرچه این فعالیت‌ها در انحصار معابد و شاهزادگان بود، اما وجود بانک‌هایی مانند بانک “اجیبی” (Egibi) در بابل (اوایل سلطنت داریوش اول)، نشان از پیشرفت قابل توجه این سیستم در آن دوران دارد. بانک اجیبی خدمات متنوعی از جمله پذیرش سپرده، اعطای وام و رهن املاک را ارائه می‌داد و حتی به ارائه چک و حساب جاری به مشتریان خود نیز می‌پرداخت. این خدمات در دوران ساسانیان نیز ادامه یافت و شاهد گسترش بانکداری و شکل‌گیری ابزارهای مالی جدیدی مانند “برات” برای انتقال پول بودیم.

ریشه برخی از اصطلاحات بانکی مدرن را می‌توان در زبان پهلوی یافت. واژه “چک” (Check/Cheque) و “آوالیزه” (Avaliser) (به معنای تضمین در زبان فرانسوی) از جمله این واژگان هستند که از زبان پهلوی به زبان‌های دیگر راه یافته‌اند.

صنعت بانکداری در طول تاریخ، چهار دوره اصلی را پشت سر گذاشته است: دوره استفاده از مسکوکات، دوره نظام‌های پرداخت کاغذی (مانند چک)، دوره نظام‌های پرداخت الکترونیکی (مانند کارت‌ها) و دوره پایگاه‌های اطلاعاتی تحت شبکه اینترنت.

نظام بانکی مدرن ایران با تأسیس بانک سپه در سال ۱۳۰۴ شکل گرفت. این بانک با سرمایه صندوق بازنشستگی افسران ارتش و با چند دکه در گذر تقی‌خان آغاز به کار کرد. در اردیبهشت ۱۳۰۶، بانک ملی ایران به عنوان اولین بانک دولتی با قوانین داخلی مصوب مجلس شورای ملی، تأسیس شد. قانون تجارت و لایحه قانونی بانک‌ها در سال ۱۳۳۳ زمینه را برای تأسیس بانک‌های خصوصی و مختلط (ایرانی-خارجی) فراهم کرد. این روند منجر به رشد چشمگیر تعداد بانک‌ها در ایران شد، به طوری که در سال ۱۳۳۹، تعداد کل بانک‌های کشور به بیست و هفت بانک (ده بانک دولتی و هفده بانک خصوصی) رسید.