کتاب جغرافیای طبیعی تاریخی سیستان حسن احمدی کرویق نشر انتشارات مازیار

کاسه سیستان یا سیستان تاریخی ، زاده رود هیرمند است و لذا جغرافیای طبیعی آن عمدتا به آب هیرمند و در درجه بعدی به باد سیستان وابسته است. از چندین هزار سال پیش تا به امروز ، چهره زمین در سیستان در معرض تغییر بوده است. پستی و بلندی زمین، مجرا و مسیر رود هیرمند و شعب آن در دلتای سیستان، دریاچه ها و هامون های سیستان ، تغییر کرده اند. در اثر این تغییرات ، مراکز سکونت و بود و باش نیز جابه جا شده است. مردم سیستان با احداث بندهای بزرگ و اعجاب آوری چون سدهای یکاب ، رستم ، انوشیروان و نیز انهار بزرگی چون کانال طعام با طول ۱۵۰ کیلومتر و انهار عظیم و باورنکردنی دیگر، نبرد بی امان خود را با تغییرات جغرافیای طبیعی منطقه تداوم بخشیده اند. این تغییرات و چرایی آن ها ، در کتاب حاضر بررسی شده و در نقشه ها نشان داده شده اند.

این کتاب ماحصل بیش از دو دهه بررسی های میدانی نگارنده در سیستان ایران و افغانستان ، مطالعه کلیه آثار و نوشته های قدیمی در باب سیستان ، از اوستا ، متون پهلوی و کتیبه ها گرفته تا آثار جغرافیا و تاریخ نگاران اسلامی و نوشته های سیاحان و جغرافیانگاران غربی و جمع بندی و تحلیل نتایج کاوش های باستان شناسی تمام تیم های کاوشگر قرن اخیر است. جغرافیای تطبیقی متون مهم مانند دو یَشت از اوستا ، فتوح البلدان ، مسالک و ممالک و احیاء الملوک ذکر و در نقشه ها نشان داده شده است. نظریه های جدیدی مانند زمان ظهور زرتشت در سیستان ، چرایی و چگونگی کشتیرانی تجارتی از قلعه بُست تا زرنج ، فقط در چند قرن اولیه بعد از اسلام، تغییرات محتمل آتی در جغرافیای سیستان و غیره ، عرضه شده اند.»

این کتاب در ۱۴ فصل موضوعاتی مانند ریخت شناسی کاسه سیستان، زمین شناسی این خطه، سیلاب ها و خشک آبی های تاریخی هیرمند، دشت ها و نواحی قدیمی سیستان، انهار بزرگ قدیمی سیستان، بندها و سدهای قدیمی هیرمند و … را مورد بحث و بررسی قرار داده است.