کتاب شمیم گل نرگس نشر کنکاش

آرزوی ظهور یک منجی و نجات بخش در پایان زمان، تقریبا در تمام ادیان بزرگ جهان از گذشته‌های دور تا کنون بوده است. می‌توان گفت این خواسته همواره با پیدایش نخستین فرهنگ‌ها و طلوع ادیان در ذهن و زبان انسانها تولد و تبلور یافته است. هرکدام از ادیان بزرگ جهان به نسبتی وعده‌ی ظهور یک منجی و نجات بخش را به پیروان و باورمندان خود داده‌اند. این امید وآرزو باورمندان در ادبیات و آثار هنری جهان از دیر باز تا کنون جلوه های زیبا و ستودنی بوجود آورده است. در دین بزرگ و مقدس اسلام و همه مسالک و مشارع آن نیز باور به ظهور یک منجی و رهایی بخش به یقین وجود دارد. قرآن کریم و بخش قابل توجهی از روایات و احادیث اسلامی و متون وکتب دینی وعده‌ی ظهور یک منجی در پایان زمان را به صراحت اعلام داشته‌اند. در باور شیعیان و برخی از از فرق اسلامی، این منجی کسی نیست به غیر از پیشوای دوازهم و فرزند یازدهمین امام شیعیان. نشانه ها و آیات فروانی و جود دارد که کسی که وعد‌ ی ظهور او از طرف خدا و پیامبر اکرم (ص) به پیروان داده شده است، امام مهدی (عج) است واین امر غیر قابل تردید می‌باشد. سیمای عدالت جو و دادگستر حضرت مهدی(عج) و اوصاف آن حضرت از دیر باز تا کنون در ادبیات فارسی مضامینی بکر و زیبا آفریده است. چهره‌ی حضرت مهدی (عج) در بین شاعران فارسی زبان تقریباً مقارن با قرون سوم و چهارم در اشعار شاعران این دوره رخ می نماید. تحولات اجتماعی وسیأسی ایران در ادوار مختلف و عدم دست یابی مردم به جامعه ایده‌آل خود به علت سیطره‌ی حکومت های جابر و ستمگر آرزوی ظهور یک منجی را روز به روز در عرصه شعر و ادب با خلق مضامینی که بیانگر آرزوها و آرمان‌های مردم بود بیشتر تقویت کرد. این امر به ویژه در زمان قاجار که از هر سو مردم و جامعه آن روز را عرصه تاخت و تازهای جاهلانه خود قرار داده بود شدّت بیشتری به خود می‌گیرد. در این دوره شاعران و سرایندگان با نام بردن از حضرت و طلب ظهور او مضامینی اجتماعی و عدالت طلبانه‌ای را در اشعار خود مطرح می‌کنند. با آغاز جنبش مشروطه در ایران شاعران عدالت طلب و ظلم ستیز این دوره با مضمون قرار دادن انقلاب رهایی بخش حضرت ولی عصر (عج) مبارزه و رویارویی فرهنگی و اجتماعی عمیقی را با حکومت قاجار در پرتو اشعار مهدوی پی‌ریزی می‌کنند. سیطره‌ی حکومت پهلوی و عدم دست یابی مردم به مطالبات اجتماعی و سیأسی خود و هم چنین مهجور ماندن دین و علمای بزرگ باعث گردید شاعر ان این دوره نیز مانند گذشته به طرح مبحث عدالت خواهانه و مبارزه با ظلم و تباهی در اشعار خود پرداخته و حکومت را مورد انتقادهای شدید قرار دهند. رواج گرایشهای غربی و ظهور روشنفکران جدید که خواهان عدالت و آزادی به شیوه‌های غربی بودند در دوره پهلوی دوم باعث گردید مباحث مربوط به مهدویت و انعکاس آن در شعر و ادب آن دوره با افت محسوسی مواجه گردد. شاعران انقلابی که خواهان عدالت و آزادی و رفاه اجتماعی بودند آرمان‌های مردم را در رفورم های غربی و به شیوه‌ی انقلاب‌های سایرکشورها در حال انقلاب جستجو می‌کردند. انقلاب اسلامی مردم ایران که دارای ماهیتی دینی بود؛ تحوّلی شگرف در عرصه ادبیات به وجود آورد. انبوه شاعران جوان و پر انگیزه در این دوره با حمایتی که از سوی نهاد های انقلابی و آرمان گرا می‌شدند. با خلق مضامینی تازه و نو در عرصه شعر مهدوی، آن را به عنوان سبک و موضوعی نوین در ادبیات مطرح کردند که امروزه به عنوان ادبیات و هنرمهدوی و یا شعر و ادبیات انتظار مطرح است. مضامین شعر و ادب انتظار بسیار پر تنوع و گوناگون است. شاعران این دوره بیشترین مبحثی را که در اشعار خود انعکاس می‌دهند طرح ظهور حضرت برای رهایی جهان از زیر ظلم و سیاهی و تعمیم حکومت الهی که در راس آن، حضرت ولی عصر (عج) قرار دارد می‌باشد. بررسی ساختار این نوع از ادبیات که ما آن را ادبیات انتظار و یا شعر مهدوی می‌نامیم، از اهداف این کتاب است.