کتاب آرش کمانگیر نشر مرکز

آرش کمانگیر

کتاب آرش کمانگیر نوشته ساقی گازرانی، به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا داستان آرش کمانگیر در شاهنامه نیامده است. این کتاب، با بررسی روایت‌های گوناگون این داستان در متون کهن ایرانی، نشان می‌دهد که چگونه این داستان در طول تاریخ دستخوش دگرگونی‌هایی شده است.

روایت‌های گوناگونی از داستان آرش در متون کهن ایرانی وجود دارد. برخی از این روایت‌ها، داستان آرش را به دوران پیشدادیان نسبت می‌دهند و برخی دیگر آن را به دوران اشکانیان. در برخی از روایت‌ها، آرش به عنوان یک قهرمان ملی ایرانی معرفی می‌شود که جان خود را برای نجات ایران از دست می‌دهد. در برخی دیگر از روایت‌ها، آرش به عنوان یک قهرمان اسطوره‌ای معرفی می‌شود که با تیر خود، مرز ایران و توران را مشخص می‌کند.

غازرانی در کتاب آرش کمانگیر، به بررسی علل عدم حضور داستان آرش در شاهنامه می‌پردازد. او معتقد است که این امر دلایل مختلفی داشته است. یکی از دلایل این امر، می‌تواند این باشد که داستان آرش در دورانی شکل گرفته است که هنوز شاهنامه به شکل امروزی آن وجود نداشته است. در این دوران، داستان‌های حماسی و اسطوره‌ای به صورت شفاهی نقل می‌شده‌اند و ممکن است که داستان آرش نیز یکی از این داستان‌ها بوده باشد.

دلیل دیگری که گازرانی برای عدم حضور داستان آرش در شاهنامه مطرح می‌کند، این است که این داستان با ایدئولوژی شاهنامه سازگار نبوده است. در شاهنامه، قهرمانان معمولاً افرادی هستند که با شمشیر و زره به جنگ می‌روند و پیروز می‌شوند. اما داستان آرش، قهرمانی را معرفی می‌کند که با تیر خود، جان خود را فدا می‌کند. این امر با ایدئولوژی شاهنامه که بر شجاعت و قدرت جسمانی قهرمانان تأکید دارد، سازگار نبوده است.

برای خواندن کتاب‌های اساطیر ایران به فیدیبو سر بزنید.

آشنایی با ساقی گازرانی نویسنده کتاب

ساقی گازرانی، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، در سال ۱۳۵۴ در شیراز به دنیا آمد. او در کودکی با خانواده‌اش به آلمان مهاجرت کرد و پس از گرفتن دیپلم در دبیرستان آمریکایی در برلین، به آمریکا رفت و در دانشگاه مریلند به تحصیل در رشته‌ی علوم سیاسی پرداخت. سپس در دانشگاه اوهایو در رشته‌ی ادبیات فارسی و تاریخ اسلام به تحصیل ادامه داد و در سال ۲۰۰۱ موفق به دریافت مدرک دکتری شد.

تحقیقات دکترای گازرانی بر روی حماسه‌های سیستانی متمرکز بود. او در این پژوهش، حماسه‌های سیستانی را به عنوان یک مجموعه‌ی ادبی و تاریخی مورد بررسی قرار داد و نشان داد که این حماسه‌ها، بازتابی از تاریخ و فرهنگ ایران در قرون میانه هستند.

گازرانی پس از دریافت مدرک دکتری، به تدریس در دانشگاه‌های مختلف در آمریکا و ترکیه پرداخت. او همچنین به عنوان محقق در زمینه‌ی ادبیات و تاریخ ایران، مقالات متعددی در مجلات و کنفرانس‌های علمی منتشر کرده است.

گازرانی در سال ۱۳۹۵ به ایران بازگشت و در دانشگاه شیراز به تدریس ادبیات فارسی مشغول شد. او همچنین به عنوان محقق در مرکز تحقیقات ادبیات و فرهنگ ایران مشغول به کار است.

از جمله آثار ساقی گازرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-       روایت‌های خاندان رستم و تاریخ‌نگاری ایرانی (۱۳۹۹)

-       کوش پیل‌دندان: خلق یک ضدقهرمان (۱۳۹۶)

-       ضحاک: تاریخ از دل اسطوره (۱۳۹۴)

-       آرش کمانگیر: اسطوره‌ای که زنده است (۱۳۹۳)

همچنین، مقالات متعددی از ساقی گازرانی در مجلات و کنفرانس‌های علمی منتشر شده است.

در بخشی از کتاب آرش کمانگیر می‌خوانیم

با توجه به اهمیت عمل ایثارگرانه‌ی آرش، ‌چنان‌که در گزارش بیرونی آمده و چنان‌که در روایت‌های مدرن می‌بینیم، نادیده گرفتن این عنصر مهم در بسیاری از روایت‌های دیگر موجب شگفتی است. چرا باید شورانگیزترین لحظه‌ی این داستان، که مشهورترین خصوصیت قهرمان آن را برجسته می‌کند، نادیده انگاشته شود؟ به سخن دیگر، چرا داستانی که از نظر ایرانیان جذاب‌ترین داستان در میان داستان‌های شگفت‌انگیزشان به حساب می‌آمده و آن را مشتاقانه بارها و بارها بازگو می‌کردند،[۱۶] باید بدون در نظر گرفتن نقطه‌ی عطف مهمش بازگو شود؟ جستجو در روایت‌های گوناگون داستان ما را به این نتیجه می‌رساند که روایت‌های داستان آرش را می‌توان به دو دسته‌ی اصلی تقسیم کرد، و در این مورد که کدام یک از این دو روایت «موثق» است نظرها مختلف است. جوزجانی از این دو روایت چنین یاد می‌کند:

سام نریمان جد رستم از زاولستان و هندوستان بیامد و لشکر آورد و به منوچهر پیوست و با افراسیابِ تُرک مصاف‌ها کردند، تا کار به صلح مقرر شد، بر آن قرار است که از طبرستان یک تیر پرتاب، افراسیاب به منوچهر بگذارند. آرش که در عجم بلندکمان‌تر ازو نبود، بر سر کوه آمل برآمد و پیکان طلسمی تعبیه کرد و تیر به جانب خراسان بینداخت تا آب جیحون برفت. یک روایت آن‌ است که آرش همان‌جا بمرد و اَصَح آن‌ است که او را امیر جمله تیراندازان گردانید و میان ایران و توران آب جیحون شد.[۱۷]

بنابراین، روشن است که دو روایت وجود داشته و یکی از آن‌ها روایت موثق‌تر به حساب می‌آمده است. حال که تحلیل درون‌متنی از روایت‌های گوناگون ما را به این نتیجه رساند که دو گونه روایت وجود دارد، وقت آن است که به علت و اهمیت تفاوت میان این دو گونه روایت بپردازیم.

پیشنهاداتی برای خوانندگان آرش کمانگیر

اگر از خواندن کتاب آرش کمانگیر لذت بردید، پیشنهاد می‌کنیم که از خواندن کتاب‌های زیر غافل نشوید.

۱- کتاب ضحاک ماروش

۲- کتاب جامعه‌شناسی خودکامگی

۳- کتاب از سیمرغ