معرفی، خرید و دانلود کتاب واکاوی مهمترین مسائل اجتماعی شهر شیراز جلد 34

در طول تاریخ، جوامع همواره با مشکلات متعددی روبرو بوده اند، اما مفهوم مسئله اجتماعی مفهوم جدیدی است که با شکل گیری جامعه شناسی مطرح شده است. تقریبا هرجامعه‌ای به شکل های مختلف با میزانی از مسائل اجتماعی روبروست. مسائلی از قبیل فقر، تبعیض، تورم، فساد و بزهکاری، اعتیاد، ناکارآمدی حکومت و... جزئی از نگرانی های جامعه است. حساسیت جامعه به موضوعات و مشکلاتی که جامعه و افراد با آنها روبروست به شکل های مختلف قابل مشاهده است.

اهمیت مسائل اجتماعی از دید افراد مختلف و با دیدگاه های متفاوت یکسان نیست. از طرف دیگر همه مسائل به طور یکسانی به سطح افکار عمومی کشیده نمی شود. برخی مسائل با سرعت بیشتر و برخی با سرعت کمتر به سطح آگاهی و افکار عمومی انتقال می یابد. این موضوع ابتدا به ماهیت مسئله اجتماعی و سپس به ذینفعانی که ادعا سازی مساله می‌کنند بستگی دارد.

هرچند اصطلاح مسئلۀ اجتماعی به طور وسیع و فراوان استفاده می شود، ولی بر سر اینکه چه چیزی یا چه رفتاری یک مسئلۀ اجتماعی را می سازد بحث و مناقشه وجود دارد. رومیر دلایل این عدم وفاق تعریفی را چنین ذکر می کند: 1-مسائل اجتماعی شامل پدیده هایی است که به طور آشکار دارای تفاوت تعریفی هستند. درحقیقت تنوعی از پدیده ها تحت عنوان مسئلۀ اجتماعی مقوله بندی می شوند. 2- رفتارها و شرایطی که مسئلۀ اجتماعی در نظر گرفته می شوند بسیار تحت تأثیر قضاوت های ارزشی، نسبیت فرهنگی و درگیر ی های سیاسی هستند. 3- مسائل اجتماعی از مکانی به مکان دیگر و از زمانی به زمان دیگر متغیرند. از آنجا که جوامع مختلف به طور متفاوتی از مسائل اجتماعی متأثر می شوند، ادراکات و تعاریف این مسائل متفاوت خواهد بود (رومیر 2001، به نقل از یوسفی و اکبری 1390).

معمولا مسئله اجتماعی، وضعیتی اجتماعی به شمار می آید که تعداد زیادی از تحلیلگران، آن را وضعیتی نامطلوب می‌دانند که لازم است برطرف شود (اینتزن و همکاران، 1396). مشونیس نیز مساله اجتماعی را وضعی می داند که آسایش برخی از مردم یا همه مردم را به هم می زند و معمولا موضوع بحث عمومی است. رویکرد تعبیرگرایی اجتماعی معتقد است، وضعیتی به مساله اجتماعی تبدیل می شود که مردم آن را بد به شمار می آورند و بر لزوم تغییر آن وضع، انگشت می گذارند (مشونیس 1396).

پذیرفتن اینکه صرفا موضوعی مساله اجتماعی است که افکار عمومی مسئله اجتماعی به شمار می آورد خطراتی هم دارد. یکی اینکه چنین تعریفی کوچک شمردن شرایطی است که برای اقشار نسبتا ضعیف جامعه زیان بخش است. به عبارت دیگر معمولا اکثریت شرایط اسف بار اقلیت ها را مساله اجتماعی به شمار نمی آورند. دوم اینکه اگر تعریف اجتماعی، منحصرا بر افکار عمومی استوار باشد توجه را از آنچه ممکن است مهمترین مساله اجتماعی باشد منحرف می کند، و آن نظم اجتماعی موجود است. اگر مساله اجتماعی فقط بر حسب افکار عمومی تعریف شود، محدود به رفتارها و اعمالی خواهد بود که نظم اجتماعی موجود را مختل می کند. بر اساس این دیدگاه مسئله اجتماعی تجلی رفتار مردم غیر طبیعی است نه جامعه. کمبودها و نابرابری هایی که محصول نظام موجودند، مورد تردید قرار نمی گیرند. به عنوان مثال افکار عمومی موضوعاتی مانند توزیع قدرت، نظام قضایی و نحوه تحصیل کودکان را که فقط بخشی کوچک از ابعاد نظم اجتماعی موجود است مورد سوال قرار نمی دهند (اینتزن و همکاران 1396).

رومیر با بررسی تعاریف صاحب نظران مختلف از مسائل اجتماعی پنج جزء تعریفی مسئله اجتماعی را مورد بازشناسی قرار داد. بر اساس این تعاریف مسئلۀ اجتماعی 1) وضعیت یا موقعیتی نامطلوب است که 2) به وسیلۀ تعداد قابل توجهی از اعضای جامعه 3) تحمل ناپذ یر و مضر دیده می شود و 4) کنشی جمعی برای 5) اصلاح آن ضروری است (رومیر 2001 به نقل از یوسفی و اکبری 1390).

سی رایت میلز معتقد است که در برخورد با مسائل اجتماعی باید بین "گرفتاریهای شخصی" و "مشکلات عمومی" تمایز قائل بود. گرفتاریهای خصوصی برای یک شخص و به عنوان یک تجربه محدود و مشخص پیش میآیند. این گرفتاریها مسائل شخصی هستند که خصوصیات منحصر به فرد دارند. اما مسائل عام از حد فردی فراتر می روند و به ارزشهای اجتماعی که کلیه اعضای جامعه را تحت تاثیر قرار می دهند مربوط می شوند. به اعتقاد میلز متخصصانی که با مسائل به عنوان گرفتاریهای خصوصی برخورد می کنند مرتکب اشتباه بزرگی می شوند. برخورد با مسائل اجتماعی به عنوان گرفتاریهای خصوصی، شخص را به این سمت می برد که مسائل حاصل امور فردی شامل تنبلی، سستی اراده، شخصیت ضعیف و نظایر آن است، در صورتی که دیدگاهی که مشکلات را به عنوان مسائل عمومی می بیند این گونه مسائل را حاصل تبعیض قانونی، ساختار بیمار اقتصادی، نظام کنترل سرکوب کننده، و ساختار سیاسی می داند (سروستانی 1388). در هرجامعه ای، فرهنگ و ساختار اجتماعی منحصر به فرد آن است که تعریف مسائل اجتماعی را مشخص می کند. به عبارت دیگر فرهنگ و ساختار اجتماعی در خلق، حفظ و پاسخ به مسائل اجتماعی مختلف نقش مهمی بازی می کند.

در پاسخ به اینکه چگونه مولفه های فرهنگ و ساختار اجتماعی در مسائل اجتماعی نقش ایفا می کنند؟ شاید مفهوم تخیل جامعه شناسی این موضوع را بهتر توضیح دهد. تخیل جامعه شناسی واژه ای است که سی رایت میلز (1959) برای اشاره به توانایی در دیدن ارتباط بین زندگی های شخصی ما با جهان اجتماعی که در آن زندگی می کنیم توسعه داده شد. زمانی که ما از تخیل جامعه شناسی خود استفاده می کنیم قادریم که مشکلات شخصی را از مسائل اجتماعی متمایز کنیم. تخیل جامعه شناسی امکان دیدن ارتباط بین رخدادها و شرایط زندگی ما و شرایط اجماعی ما را در یک گستره تاریخی فراهم می کند (موونی و همکاران 2014). از دیدگاه میلز وظیفه جامعه شناس نشان دادن این واقعیت است که وضعیت انسان ها به طور تفکیک ناپذیری به ساختار جامعه گره خورده است. تخیل جامعه شناسی، دور شدن از اندیشیدن بر حسب فرد یا مسئله فرد و در عوض تمرکز بر شرایط اجتماعی، اقتصادی و تاریخی است که پدید آورنده مسائل اجتماعی هستند. توسعه تخیل جامعه شناسی مستلزم کنار گذاشتن مفروضات بدیهی در مورد حیات اجتماعی و پیش گرفتن موضعی انتقادی است. هنگامی که از چنین تخیلی برخوردار شویم خواهیم دید که راه حل مسائل اجتماعی نه در تغییر مردم مسأله ساز بلکه در تغییر ساختارهای جامعه نهفته است.

همانطور که ذکر شد مسائل اجتماعی در هرجامعه ای با فرهنگ و ساختار اجتماعی منحصر به فرد می تواند به شکل متفاوتی مشخص شوند و ساختارهای اجتماعی در خلق، تشخیص، تعریف و پاسخ به مسائل اجتماعی مختلف نقش مهمی بازی می کنند. در مطالعه حاضر تلاش شده است که مسائل اجتماعی از دیدگاه کارشناسان استانی و کسانی که تجربه زیسته آنان با مسائل اجتماعی در ارتباط بوده است مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.

میدان تحقیق

قلمرو مکانی تحقیق حاضر استان فارس و به طور خاص شهر شیراز می باشد، فارس، به عنوان چهارمین استان پهناور ایران، در جنوب کشور واقع شده است. این استان در طول تاریخ همواره یکی از مراکز شکوفایی و گسترش تمدن پارسی در نقاط گوناگون جهان به شمار می آمده است. این استان، مرکز امپراتوریهای بزرگی مانند هخامنشیان و ساسانیان بوده است. فارس از شمال با استان اصفهان، از شرق با استان های یزد و کرمان، از جنوب با استان هرمزگان و از غرب با استان های کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر هم مرز است. این استان دارای 27 شهرستان است. گستره استان فارس 122608 کیلومتر مربع است و تقریباً 1/8 درصد از مساحت کل کشور را دربرمی گیرد. این استان، با جمعیتی معادل ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ نفر، بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران، چهارمین استان پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود.

مرکز استان فارس، شهر شیراز است. جمعیت شیراز در سال ۱۳۹۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ نفر بوده که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومه شهر به ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ نفر می‌رسد. شیراز پنجمین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران است (مرکز آمار ایران). شیراز در بخش مرکزی استان فارس، در ارتفاع ۱۴۸۶ متر بالاتر از سطح دریا و در منطقه کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، با نام‌های مختلفی نظیر تیرازیس، شیرازیس و شیراز به ثبت رسیده است.