کتاب ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

کتاب حاضر درصدد است با نگرش جامعه شناختی و تکیه بر ایده‌ها و هویت‌ها ادعا نماید که "ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ" به این علت بوده است که عوامل فرهنگی و هویتی در تئوری و عمل نادیده گرفته شده و عملاً به مقدمه‌ای تبدیل شد که متعاقب آن تحولات بیداری اسلامی را در منطقه رقم زد.

کتاب حاضر دارای یک مقدمه، یک پیش‌گفتار و پنچ فصل است. در فصل اول ضمن ارائه الگوی تئوریک بحث، اصل طرح خاورمیانه بزرگ، مبانی و کارکرد آن از منظر سازه‌انگاری مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فصل سعی دارد اساس طرح خاورمیانه بزرگ مطرح شده از سوی آمریکا را مورد واکاوی عمیق قرار دهد. در واقع شناخت ابعاد متفاوت این طرح، مخاطب را نسبت به میزان موفقیت یا عدم آن اگاه‌تر می‌سازد. به عبارت دیگر این فصل تلاش دارد نقش دولت‌های بازیگر در این طرح و ارتباط آن با فعال‌‌سازی روند به اصطلاح صلح خاورمیانه را مورد کنکاش قرار دهد.

در فصل دوم عوامل جامعه‌شناختی طرح خاورمیانه بزرگ مورد بررسی قرار می‌گیرد. مباحثی نظیر شاخص‌های جامعه‌شناختی طرح، گفتمان سنتی، نقش احزاب و گروه‌های سیاسی ـ اجتماعی، بحران هویت حاکم بر منطقه خاورمیانه و نهایتاً شاخص‌های ناکارآمدی طرح مذکور مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل سوم به عنوان مطالعه موردی کشور عراق را بعد از اشغال آمریکا و انگلیس (۲۰۰۳) تحت عنوان بوته آزمایش طرح خاورمیانه بزرگ مورد بحث قرار می‌دهد. در این فصل ارتباط بین اشغال عراق توسط آمریکا با طرح یاد شده و همچنین مباحثی نظیر استراتژی مهار و استراتژی خروج در قالب موافقت‌نامه امنیتی آمریکا و عراق مورد مداقه قرار می‌گیرد.

فصل چهارم این کتاب به بحث ساختار قدرت در منطقه خاورمیانه و ارتباط ‌آن با ناکارآمدی طرح اختصاص می‌یابد و موضوع بافت جمعیتی منطقه و بحران مشروعیت را مورد کنکاش قرار می‌دهد.

نهایتاً فصل پنجم این پژوهش به موضوع بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه می‌پردازد و معتقد است که ناکارآمدی و عدم موفقیت طرح خاورمیانه بزرگ مقدمه‌ای بود برای شعله‌ورساختن موج بیداری اسلامی. به عبارت دیگر، تلاش‌های مستمر آمریکا برای جا انداختن طرح یادشده و حمایت‌های فزاینده از برخی حکام عرب منطقه در اجرایی‌کردن طرح خاورمیانه بزرگ، نتیجه معکوس داد و تبدیل به عامل شتاب‌دهنده‌ای شد که موج بیداری اسلامی مردم منطقه خاورمیانه را به دنبال داشت. این فصل تلاش دارد ارتباط سیستماتیک بین سیاست‌های ناکارآمد واشنگتن در منطقه و از جمله طرح خاورمیانه بزرگ و موج خیزش بیداری اسلامی در منطقه را تبیین نماید. در ادامه فصل پنجم، مبحثی تحت عنوان جمع‌بندی و آینده‌پژوهی آمده است که در آن به متغیرهای مختلف در ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ و موج خیزش بیداری اسلامی پرداخته و استدلال می‌نماید که یکی از دلایل موفقیت انقلاب‌های عربی، به موضوع بومی‌بودن و مردمی بودن حرکت و عدم نقش‌آفرینی نیروهای بین‌المللی و بازیگران خارجی، از جمله طراحان ابتکار خاورمیانه بزرگ، در ایجاد انقلاب‌های عربی مرتبط است.