کتاب آراریه های ادبی به زبان ساده نشر بین المللی ماهواره

جناس:

در نظم یا نثر، هرگاه دو یا چند واژه دارای ظاهری یکسان یا نزدیک به هم باشند، ولی در معنا تفاوت داشته باشند، "جناس" پدید می‌آید. جناس باعث افزایش تأثیر موسیقی و آهنگ کلام می‌شود.

انواع جناس: ۱)جناس تام ۲)جناس ناقص

۱)جناس تام:

آوردن دو یا چند واژه با تلفظ یکسان و معنی متفاوت.

بیا و برگ سفر ساز و زاد ره بر گیر که عاقبت برود هر که او ز مادر زاد

(زاد اول: توشه / زاد دوم: متولد شد)

بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور بهرام گرفت؟!

(گور اول: گورخر / گور دوم: قبر)

توجه ۱: اگر دو واژه‌ی یکسان در شکل، در معنی هم یکسان باشند، جناس تام نیست.

آن یار کزو خانه‌ی ما جای پری بود سر تا قدمش چون پری از عیب بری بود.

(هر دو واژه به معنی فرشته است.)

بادت به دست اگر دل نهی به هیچ در معرضی که تخت سلیمان رود به باد.

(هر دو واژه به معنی جریان هوا است)

۲)جناس ناقص:

آوردن واژه‌هایی که شکل و تلفظی نزدیک به هم دارند و در معنا متفاوت هستند.

جناس ناقص بر سه نوع است: ۱- ناقص اختلافی ۲- ناقص حرکتی ۳- ناقص افزایشی.

۱-۲-جناس ناقص اختلافی:

این جناس زمانی است که دو واژه، در یک حرف (در اول یا وسط یا آخر واژه) با هم اختلاف داشته باشند.

تنگ است ما را خانه تنگ است ای برادر بر جای ما بیگانه ننگ است ای برادر!

(اختلاف در "ن" و "ت")

۲-۲-جناس ناقص حرکتی:

این جناس زمانی است که دو واژه، همه‌ی حروف و حرکت‌هایشان مثل هم باشد و فقط در یک حرکت با هم تفاوت داشته باشند.

من آنم که دَر پای خوکان نریزم مر این قیمتی دُرّ لفظ دری را

(اختلاف در حرکت ـَ و ـُ)

صبحدم نالۀ قُمری شنو از مرغ چمن تا فراموش کنی محنت دور قَمری

۳-۲-جناس ناقص افزایشی:

این جناس زمانی است که دو واژه در تمام حروف و حرکات مثل هم هستند و فقط یکی از واژ ه‌ها یک حرف (در اول یا وسط یا آخر) بیشتر از دیگری دارا می‌باشد.

تو را گر همی یار باید بیار مرا یار هرگز نیاید به کار