کتاب نهاد خانواده در گذار از سنت به مدرنیته نشر موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان

جامعه ایران در مسیر تغییراتی قرار دارد که چشم انداز و دامنه آن چندان که باید روشن نیست. هر کس که در جامعه ایران زندگی می‌کند‌، کم و بیش حسی از دگرگونی دارد و این تجربه را خواه خوشایند بیابد یا ناخوشایند، به صورت های گوناگون آن را بیان می‌کند‌. بدون تردید شروع این تغییرات در هر جامعه ای همراه با چالش ها و مقاومت ها و دل نگرانی هایی بوده است که مسائل و مشکلاتی را به بار خواهد آورد و مهم ترین دلیل این دل نگرانی، تحولات و دگرگونی های فروانی است که به مرور در همه نهادهای اجتماعی از جمله سیاست، دین، خانواده و نظایر آن به بار آورده است. در این میان و به واسطه جهانی شدن و پیشرفت های تکنولوژی و فرایند مدرنیته در غرب، ساختار اجتماعی خانواده‌های ایرانی، پیامدهایی را از طریق شهرنشینی، اقتصاد صنعتی، توسعه‌ی نظام اداری، توسعه شبکه حمل و نقل و توسعه وسایل ارتباط جمعی و تحقق نهادهای جدید اجتماعی هم چون آموزش و پرورش، دانشگاه و امثال آن را در خود پذیرفته است (آزاد ارمکی، ۱۳۸۶: ۲۹).

در دوران پس از انقلاب، در حوزه های نهاد اجتماعی خانواده ایرانی، رشد شهرنشینی، افزایش تحصیلات، میزان استفاده از رسانه ها، رشد بخش صنعت، با شکل گیری خانواده‌های مدرن هسته‌ای، جوامع در حال گذار هم چون ایران، با مسائل متعددی روبرو می‌شود. تغییراتی از قبیل تغییر منش و جایگاه زنان، مرکزیت تصمیم‌گیری‌ خانواده در جامعه، کم رنگ شدن باورهای مذهبی و کاهش اعتماد که به مجموعه ای از نقش های معارض انجامیده است (همان: ۶۹). در ایران طی دهه های گذشته، تغییرات در شکل و کارکرد خانواده به طور عمده متأثر از عواملی چون ارتباط ایران با جامعه جهانی، اجرای برنامه های نوسازی در ابعاد اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی و همچنین گسترش شبکه ارتباطات جهانی، موضوعی قابل بحث بوده است (آزاد ارمکی و شکوری، ۱۳۸۱: ۲۴۷). خانواده نمادی اجتماعی است. چون همانند آینه ای، عناصر اصلی جامعه را در خود دارد و انعکاس از نابسامانی های اجتماعی دارد. گذشته از این، خانواده از اهم عوامل مؤثر بر جامعه است. هرگز هیچ جامعه ای نمی‌تواند به سلامت رسد مگر آن که از خانواده‌هایی سالم برخوردار باشد (ساروخانی، ۱۳۸۴: ۱۳۶).

خانواده در ایران طی سه دوره به لحاظ تاریخی قابل بررسی است: دوره اول، ایران باستان، دوره دوم، دوره اسلامی از قرن ششم میلادی تا نیمه دوم قرن هجدهم و دوره سوم، از نیمه دوم قرن هجدهم تا زمان معاصر. در هر یک از سه دوره، خانواده ایرانی با وجود شباهت ها، در گذر زمان دچار تغییرات عمده‌ای نیز شده است (آزاد ارمکی، ۱۳۸۶: ۶۱).