کتاب سیری در مبانی فایده‌ گرایی نشر آذرکلک

اکثریت فلاسفه و دانشمندان علوم اجتماعی و گرایش‌های دیگر، ریشه‌ی مشکلات خرد و کلان امروزه‌ی بشریت را به بحران‌های اخلاقی نسبت می‌دهند که در روح و ذهن ما رسوخ کرده‌اند. فلسفه اخلاق به عنوان دانشی مستقل، علم جدیدی است که در مغرب زمین تولد یافت و به سرعت رشد نمود و جایگاهی والا در اندیشه‌ی معاصر برای خود به دست آورده است.

فلسفه‌ی اخلاق به عنوان کوششی منطقی برای درک مفاهیم اخلاقی و توجیه اصول اخلاقی، در همه حال سوالاتی را جهت فهم کامل اخلاق مطرح می‌کند و به دنبال پاسخی برای آنهاست. سوالاتی از قبیل: زندگانی خوب برای همه‌ی آدمیان چگونه زندگانی است؟ غایت و مقصد تلاش همه‌ی آدمیان کجاست؟ آیا آن غایت و هدف، افزایش لذت یا سعادت؟ و یا انجام وظیفه و تکلیف است؟ همچنین این علم می‌کوشد به تجزیه و تحلیل مفاهیمی مانند «درست»، «نادرست»، «التزام»، «نیک» و «شر»‌ در زمینه‌های اخلاقی‌شان بپردازد.

کتاب حاضر درصدد است با ذکر انواع پژوهش‌های اخلاقی، به جایگاه فایده‌گرایی یا فایده‌گروی یا سودگروی به عنوان نحله‌ای اخلاقی در حوزه‌ی اخلاق هنجاری بپردازد.

دیدگاه فایده‌گرایی یا سودگروی، مقصود نهایی از اخلاق را بیشترین خیر عمومی می‌داند و عمل یا قاعده‌ای را صواب می‌داند که حداقل به اندازه‌ی هر بدیل دیگری، به غلبه‌ی لذت بر اَلَم در کل جهان منجر شود. از این رو می‌توان فایده‌گرایی و سودگرایی را به طور کلی مکتبی دانست که درستی و نادرستی افعال را از دریچه نتایج آن‌ها بررسی می‌کند. بر همین اساس در این کتاب کوشیده شده با ذکر بدیل‌هایی برای فایده‌گرایی، فهم آن را برای ذهن مخاطب آسان سازد.

نظریه فایده‌گرایی، قدمتی دیرینه دارد و در تاریخ فلسفه می‌توان کسانی را یافت که شمه‌ای از آن در اندیشه‌های آن‌ها یافت می‌شود که حتی برخی از فیلسوفان قبل از میلاد را نیز در بر می‌گیرد می‌توان ادعا کرد که این دیدگاه با اندیشه‌های اندیشمندانی از قبیل موتزو اندیشمند چینی قبل از میلاد و آریستیپوس کورنائی و اپیکور آغاز شد و به نظریات فیلسوفان فرانسوی همچون هلوسیوس و فیلسوفان اسکاتلندی به نام‌های «هاچسن»، «هیوم»، «گادوین»‌رسید و در نظریه‌های اصلاح‌گران اجتماعی انگلیسی به نام‌های «جرمی بنتام» و «جان استوارت میل» به سطح کلاسیک و اوج خودش رسید.

آن‌ها نیاکان غیر دینی و سکولار انسان‌گرایان دنیوی قرن بیستم پنداشته می‌شوند اما در ین حال کسانی چون «آبراهم تاکر»، «جان گی»، «ویلیام پالی»‌ و «جوزف بریستلی»‌ برداشت‌های الهیاتی را به فایده‌گرایی تزریق کردند. فایده‌گرایی با توجه به اشکالات بسیاری که بر آن وارد شده، مورد توجه اندیشمندان و فیلسوفان بی‌شماری در حوزه‌ی فلسفه اخلاق معاصر چون «ریچارد مروی هر»‌ و «پیستر سینگر» قرار دارد.

کتاب حاضر پژوهشی جدی درخصوص فایده‌گرایی و سودگرایی اخلاقی است و می‌کوشد نخست جایگاه آن را در بین نظریه‌ها و پژوهش‌های اخلاقی تعیین کند و سپس به سیر تاریخی این دیدگاه بپردازد.

همانطور که خاطرنشان کردیم هر چند فایده‌گرایی‌، نظریه‌ای نوظهور نیست اما در اندیشه‌ی کسانی چون «جرمی بنتام» و «جان استورات میل»‌ منسجم گردید و به عنوان اصلی بنیادین مطرح شد.

بر همین اساس این پژوهش تلاش می‌کند در فصل‌های بعدی به طور مفصل و مشروح به بررسی اندیشه‌های این دو فیلسوف به عنوان بنیانگذاران مکتب فایده‌گرایی بپردازد. در فصل پایانی، اشکالات و ایرادات وارده بر فایده‌گرایی طرح و مورد قرار می‌گیرد.