کتاب ز گفتار راوی نشر آذرکلک

داستان‌گویی در ادبیات کلاسیک، برخاسته از روایت‌گری‌ شرقی و تکنیک‌های خاص آن است. داستان‌گویان کهن با وارد کردن داستان‌های دیگر به روایت خود و به وجود آوردن یک داستان در داستان و یا روایت داستان‌های مختلف در یک مجموعه، اثری با سطوح روایی مختلف خلق می‌کردند. شیوه‌ی روایت‌گری فردوسی در شاهنامه نیز مطابق با همین شیوه شکل گرفته است. بررسی سه سطح اصلی روایت در شاهنامه و تبیین پیوند آن‌ها با یکدیگر می‌تواند به تعریف ساخت این روایات کمک رساند. به همین منظور در این کتاب، سطوح روایت را در بخش پهلوانی شاهنامه، به عنوان منسجم‌ترین و مهم‌ترین بخش شاهنامه، مورد بررسی قرار داده‌ایم.

بررسی سطوح روایت، یکی از مباحث روایت‌شناسی ساختگرا محسوب می‌شود. درزمینه‌ی بررسی سطوح روایت و کارکردهای آن، تحقیقات اندکی وجود دارد اما تابه‌حال پژوهشی که منحصراً به سطوح روایت در یک اثر ادبی پارسی بپردازد، انجام نگرفته است. شاید مهم‌ترین تحقیقات درزمینه‌ی روایت‌شناسی داستان‌های منظوم فارسی، دو کتابی باشد که به‌صورت جداگانه به شیوه‌ی روایت‌گری‌ مولوی در مثنوی می‌پردازند. توکلی (۱۳۸۹) در کتاب از اشارت‌های دریا، بوطیقای روایت در مثنوی را کاویده است؛ بامشکی (۱۳۹۱) نیز یک فصل از کتاب روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی را منحصراً به سطوح روایی و نقش روایت‌های درونه‌ای در مثنوی اختصاص داده است. درنتیجه، کتاب حاضر نخستین تلاش برای بررسی سطوح روایت در یک اثر داستانی فارسی خواهد بود. امید است که این بررسی راه‌گشای بررسی‌های دیگر در آثار داستانی فارسی باشد.

برای بررسی سطوح روایت در داستان های پهلوانی شاهنامه، بخش پهلوانی را به سه سطح فرادستانی، داستانی و زیر داستانی تقسیم کرده‌ایم. در سطح فراداستانی، پیش‌روایت‌ها، پس‌روایت‌ها، تفسیرهای فردوسی و ارتباطشان با یکدیگر؛ در سطح داستانی ترتیب قرارگیری داستان‌ها در هر دوره‌ی پادشاهی و در سطح زیرداستانی کارکرد روایت‌های درونه‌ای و نقششان در کنش و شتاب داستان تببین و تحلیل شده است. رویکرد نگارنده در تحلیل این سه سطح تا حد زیادی ساختارگرایانه و مبتنی بر توضیح ساخت و قواعدی است که فردوسی در روایت داستان‌های پهلوانی شاهنامه به کار می‌برد.