کتاب طبقه، بحران و دولت اریک اولین رایت نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

کتاب حاضر از اولین آثار رایت، و اولین کتاب وی است که در عین حال احتمالا مطرح ترین اثر وی نیز به شمار می‌آید. در نیمه دوم دهه هفتاد ناصر‌هادیان این کتاب را در کنار آثار دیگری از جامعه شنان نظریه انتقادی در دوره‌های تکمیلی دانشکده حقوق دانشگاه تهران تدریس می‌نمود. این امر به همراه بهره‌ای که راقم این سطور از آثار رایت و نحله‌ی تحلیلی‌ها در چارچوب نظری رساله دکتری خویش برد موجب گردید تا فکر ترجمه‌ی این کتاب مطرح گردد. اما دلایل اصلی ترجمه –علی رغم آنکه من همواره شاهد دوری استادم دکتر‌هادیان از کتب ترجمه بوده و تاکیدات وی بر خوانش متون به زبان اصلی بر دانشجویان دوره دکتری یکی دو دهه اخیر دانشکده حقوق آشکار است- اهمیت کتاب "طبقه، بحران و دولت" از حیث روش شناسی و نقش بی بدیل آن در اقتصادسیاسی رادیکال، جامعه شناسی سیاسی و حوزه‌های تحلیل طبقاتی است. در اینجا قصد نداریم تا به سیاق تقریبا مرسوم-و البته خطرناک از حیث تنبل پروری فکری- شمه‌ای کلی از کتاب به دست دهیم. چه چنین امری احتمالا مشوق برخی اذهان برای خلاصه سازی‌های دلبخواهانه از اثر، بدون خوانش آن خواهد شد. اما ذکر چند نکته درباب اهمیت و چرایی لزوم خوانش اثر حاضر می‌تواند مفید باشد؛ اولین نکته چیزی است که در کل فصل نخست کتاب آمده و اهمیت روش شناختی کتاب را نمایانده است؛ رایت همانگونه که خود در فصل نخست کتاب حاضر و بعدها کتابی درباب چیستی مارکسیسم تحلیلی توضیح داده در برابر اتهام پوزیتویست‌ها و جریان غالب دال بر دگماتیسم و کلی گویی‌های انتزاعی جامعه شناسی مارکسیستی، برخی دانشجویان و دانشمندان علوم اجتماعی آمریکای شمالی نظیر جرالد آلن کوهن، رایت، مایکل بوراووی، جان رومر، جان الستر و... با استفاده از میراث مارکس جوان و تفسیرهای اومانیستی افرادی نظیر دونایفسکایا و لوکاچ جوان از یکسو و برخی نوآوری‌های مفهومی آلتوسر نظیر مفهوم تعیین کننده گی چندعلیتی وی به ساخت مبانی نظری جدیدی در حوزه‌های تاریخ، فلسفه، جامعه شناسی و اقتصاد مارکسی دست زدند که کاملا متفاوت از تفاسیر رایج در مارکسیسم دولتی و حتی دیگر انواع نحله‌های مارکسیسم غربی بود. به این ترتیب که در حوزه‌ی فلسفه آنان از این ایده که فلسفه‌ی مارکس همچون بخشی از فلسفه‌ی قاره‌ای و خاصه فلسفه‌ی ایدئالیستی آلمانی که صرفا کله پا شده هیچ امکان تلفیق و قرابتی با فلسفه‌ی تحلیلی یا فلسفه جهان انگلوساکسون ندارد انتقاد کردند. این امر البته محدود به تحلیلی‌ها نیست و پیش از آنان افرادی نظیر آلکس کالینکوس در مارکسیسم و فلسفه بطلان چنین جدایی مطلقی را نشان داده و به اشتراکات و امکان تلفیق این دو جهان فلسفی پرداخته اند[همچنین دیوید روبنشتاین در "مارکس و ویتگنشتاین" چنین کرده است] اما تحلیلی‌ها اهداف دیگری داشتند که شاید مهمترین آن امکان چیزی مشابه کمک فلسفی که فلسفه انگلوساکسون به کاربردی کردن و پژوهشی نمودن علوم اجتماعی جهان انگلوساکسون نموده، درباب فلسفه مارکسی و علوم اجتماعی رادیکال است. به عبارت دیگر با بهره گیری از چنان تلفیقی و یافتن وجوه اشتراک این دو فلسفه، نوعی جواز و امکان کاربردی کردن علوم اجتماعی و اقتصاد مارکسی بدون رها کردن مبانی فلسفی و نظری مارکسی را فراهم نمودند. البته در این بین برخی تا بدانجا آشتی با فلسفه پراگماتیستی انگلوساکسون را جلو بردند که عملا از دایره مارکسی به جهان پسا-مارکسیسم، آن هم با تاکید بر "پسا" به قول شانتال موفه، وارد شدند و یکی از دو شق اولترا لیبرالیسم یا پست مدرنیسم آمریکایی را برگزیدند. نکته دوم بهره‌ای بود که اینان از انقلاب معرفت شناختی آلتوسر بردند؛ تحلیلی‌ها آلتوسری نیستند و در بسیاری موارد ضدآلتوسری‌اند اما همانگونه که رایت به کرات در آثار خود گفته و یا کوهن در "نظریه‌ی تاریخ مارکس" بیان می‌دارد تفاسیر و تعبیرات آلتوسر از مارکس در حوزه‌ی معرفت شناسی و روش شناسی بویژه مفهوم "تعیین کنندگی چندجانبه" [که خود آلتوسر متاثر از لاکان گرفته بود] و مفهوم علیت ساختاری،کمک شایانی به تحلیلی‌ها نمود تا تکیه گاه محکم روش شناختی برای بنیان نهادن نوعی علوم اجتماعی مارکسی بیابند که ضمن حفظ منطق نظریه‌ی تاریخ مارکس از سطح انتزاعیات فلسفی محض و یا شعاردهی کلی گویانه ایدئولوژیک به سطح زمین سخت پژوهش‌های کاربردی برسد. خوانش آثار رایت و کوهن و بسیاری دیگر از تحلیلی‌ها نشان می‌دهد آنان موفق به خلق چنین دانشی شدند اگرچه در آخر راه برخی از آنان کل منطق نظریه‌ی تاریخ مارکس[ماتریالیسم تاریخی] را با امعا و احشا آن دور ریختند و به همان اردوگاهی پیوستند که در آغاز نقد می‌کردند.