کتاب فایده دانش بی فایده نشر انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

در ۳۰ آوریل ۱۹۳۹ و در زیر سایه ابرهای سهمگین جنگ، نمایشگاه جهانی نیویورک در پارک فلاشینگ مدوز در ناحیه کویینز افتتاح شد. موضوع این نمایشگاه دنیای فردا بود و در گذشت هجده‌ ماه پس از افتتاحیه نیز تقریباً ۴۵ میلیون بازدیدکننده، نیم‌نگاهی به آینده‌‌ای انداختند که فنّاوری‌‌های نوظهوری آن را شکل می‌‌دادند. برخی از نوآوری‌‌های نمایش‌داده‌شده واقعاً رؤیایی بودند، چراکه در این نمایشگاه، اولین ماشین ظرف‌‌شویی خودکار، دستگاه تهویه مطبوع و دستگاه دورنگار به معرض نمایش گذاشته شده بود. پخش زنده سخنرانی افتتاحیه رئیس‌‌جمهور فرانکلین روزولت، مردم امریکا را به پای تلویزیون کشاند. فیلم‌‌های خبری کوتاه نیز «الکترو، مرد ماشینی» را نشان می‌داد، رباتی آلومینیومی با قدی حدود دو متر، که ناشیانه حرکت می‌‌کرد و با روشن‌کردن نوارهای ضبط‌شده‌ای با سرعت ۷۸ دور بر دقیقه صحبت می‌‌‌‌کرد، سیگار می‌‌کشید و با سگ رباتی خود، اسپارکو، بازی می‌‌کرد. دیگر دیدنی‌‌های این نمایشگاه، مانند نمایش باشکوه لوکوموتیوهای مجللی که با موتور بخار کار می‌‌کردند، از آخرین نفس‌‌های دنیای دیروز حکایت داشتند. آلبرت اینشتین که از اعضای افتخاری کارگروه علمی نمایشگاه بود، ریاست مراسم رسمی نورافشانی را بر عهده داشت که آن نیز به‌صورت زنده از تلویزیون پخش شد. او در حضور انبوهی از جمعیت درباره اشعه کیهانی یا همان ذرات پرانرژی و بنیادی اتم صحبت کرد که کره زمین را از فضای خارج از جو بمباران می‌‌کنند. این رویداد را یک کمدی از اشتباهات توصیف کرده‌‌اند. حرف‌‌های اینشتین به‌سختی شنیده می‌‌شد، زیرا سیستم تقویت صدا خیلی زود خراب شد و نمایش افتتاحیه (ربایش ده اشعه کیهانی) نیز با یک افتضاح تماشایی به پایان رسید. در واقع قرار بود که ذرات از طریق خط تلفن از موزه هیدن پلانتاریوم در منهتن، به محوطه نمایشگاه در کوئینز منتقل شوند، جایی که زنگ‌‌ها و نورها ورودشان را اعلام می‌‌کردند. اما هنگامی که اشعه دهم دریافت شد، برق قطع شد و حاضران هم با ناراحتی فراوان آنجا را ترک کردند. روز بعد نیز روزنامه نیویورک‌تایمز این اتفاق را گزارش کرد و نوشت، «انبوه مردم در ازای نمایشی که آمده بودند تا تحسینش کنند، علم را کنار گذاشتند». به‌هرحال دو کشف علمی که به‌زودی می‌‌توانستند جهان را تسخیر کنند، در آن نمایشگاه جهانی غایب بودند: انرژی هسته‌‌ای و رایانه‌‌های الکترونیکی. جالب ‌توجه است که سرآغاز این دو فنّاوری را می‌‌توان در مؤسسه‌‌ای یافت که از سال ۱۹۳۳ منزلگاه دانشگاهی اینشتین بوده است: مؤسسه مطالعات پیشرفته در پرینستون، نیوجرسی. این مؤسسه زاییده فکر اولین مدیر آن، آبراهام فلکسنر، بود و قرار بود که «بهشت دانش‌‌پژوهان» باشد، آن هم بدون پذیرش دانشجو یا انجام وظایف اداری و اجرایی، به شخصیت‌‌های سرشناس دانشگاهی اجازه می‌‌داد تا به دور از هر گونه مسائل روزمره و کارهای عملی، کاملاً بر اندیشه‌‌های عمیق تمرکز کنند؛ در واقع این مؤسسه تجسمی بود از رؤیای فلکسنر یا همان «پیگیری بلامانع و آزادانه دانش بی‌‌فایده»، یا همان دانشی که تنها با گذشت ده‌‌ها سال می‌‌توانست فایده خود را نشان دهد، البته اگر فایده‌‌ای در میان باشد....