درباره مجموعه ادبیات عصر مشروطیت، مشروطیت ایران وخارجی جلد 3
در باور عمومی مفهوم انقلاب مشروطه با مفهوم انقلاب سیاسی که از اواخر سال ۱۳۲۳ قمری(۱۲۸۴خورشیدی) در ایران آغاز شد و در نهایت به پیروزی آن در ربیعالثانی ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵ خورشیدی) انجامید، عجین است. ولی سلسه وقایع مزبور، تنها وجه سیاسی انقلاب مشروطه است و نه کلیت آن. انقلاب مشروطه، یک انقلاب عظیم فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود که ظهور وجه فرهنگی آن مقدم بر پیروزی وجه سیاسی آن است. در دوره چهارجلدی «مشروطیت ایران و رمان خارجی» که پارهای از مجموعه بزرگتر «مجموعه ادبیات عصر مشروطیت» است، سیر آشنایی ایرانیان با تحولات ادبی دنیای جدید، و تغییر ذائقه ادبی در سالیان پیش و پس از انقلاب مشروطیت، دیده میشود.
بخشی از کتاب:
در دشتهای وحشی کوهستان آند به فاصله سیصد میلی «شیمبوراز» و صد میل دورتر از برفهای «کوتوپاکسی» دره پراسراری واقع است که به مرور ایام از دنیای بشر جدا شده و شهر کوران میان آن دره است. در چندین سال قبل دره مذکور همینقدر به روی دنیا باز بود که انسان پس از طی معابر هولناک کوه و عبور از گردنههای صعب و پر از یخ و برف بالاخره به مراتع آن میرسید.
اتفاقا یکی دو خانوار اهالی «پرو» که از ظلم و جور یک نفر حاکم اسپانیولی به جان آمده و مهاجرت اختیار کرده بودند؛ از همین راه وارد دره شدند. آنگاه طغیان و فوران عجیب آتشفشان خاموش «مینه و بامبا» شبهنگام در «کیتو» شروع شد و تا هفده روز امتداد داشت. در بعضی قسمتهای مجاور ساحل آب دریا سخت به جوش و خروش آمد و بر اثر آن ماهیها مردند و تا نزدیک «کویا کیل» همه جسد آنها بر سطح آب شناور بود. در امتداد ساحل اقیانوس کبیر صخرههای عظیم کوههای مجاور فرومیریخت یا یک قسمت کوه دفعتاً خراب شده به دریا سرازیر میگشت و طغیانهای بیشمار از هر طرف در ساحل اتفاق میافتاد و در همین موقع بود که ناگهان یک سمت کوه مرتفع «آردکا» با صدای مهیبی فروریخت و بالنتیجه پای سیاحت بشر الیالابد از گردش مرز و بوم کوران قطع شد.