کتاب آسیب شناسی حمل و نقل جاده ای و دریایی در ایران با رویکرد توسعه صادرات کشور شرکت چاپ و نشر بازرگانی

تاثیر کارایی لجستیکی در تجارت بین‌المللی همواره مورد تاکید نهادهای بین‌المللی از جمله بانک جهانی بوده است. به اعتقاد این بانک، کارآمد نمودن لجستیک در کنار سایر اقدامات تسهیل تجاری با پشتیبانی از جریان کالا و خدمات در سطح جهان، موجب کارایی بیشتر زنجیره‌های تامین، کاهش هزینه‌های آن‌ها و رفع گلوگاه‌های تجارت بین شرکای تجاری می‌شود. بر این اساس، رقابت صاحبان کسب‌وکار در اقتصاد جهانی نیازمند مدیریت مرزی مناسب، تشریفات گمرکی روان و مهم‌تر از همه زیرساخت‌ها و خدمات لجستیکی باکیفیت، به‌خصوص در حوزه حمل‌ونقل است. از آن‌جا که بیش از نود درصد حمل‌ونقل داخلی ایران از طریق جاده و بیش از هشتاد درصد واردات و صادرات کشور از طریق دریا انجام می‌شود، قاعدتا حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی به عنوان مهم‌ترین شیوه‌های حمل‌ونقلی موثر در تجارت خارجی نیازمند توجهی ویژه خواهند بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی کالا در کشور از کارایی لازم برخوردار نمی‌باشد. عدم توجه به رفع مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی در صادرات کالا، می‌تواند موجب از دست رفتن فرصتهای تقویت حضور بنگاهها در بازارهای صادراتی به جهت بالا بودن زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا و حتی در مواردی عدم حفظ کیفیت مناسب کالا در طول مراحل حمل گردد. بر همین اساس، طی سال‌های ۹۷-۱۳۹۵ طرح مطالعاتی با هدف آسیبشناسی و ارائه راهکارهای پیشنهادی جهت رفع مشکلات حمل‌ونقل جادهای و دریایی در لجستیک صادراتی کشور، به سفارش «سازمان توسعه تجارت ایران» و توسط «موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی» انجام شد که کتاب حاضر، حاصل تلخیص و به‌روزآوری محتوای این طرح پژوهشی است. چارچوب اصلی مطالعات این طرح مشتمل بر دو سطح کلان و کشوری-کالایی منتخب بوده است. اما به دلیل ملاحظات مربوط به پویایی حاکم بر سیاست‌ها، رویکردها و رویه‌های صادراتی در ارتباط با بازارهای صادراتی و به‌خصوص با توجه به روندهای اقتصادی و سیاسی اخیر منطقه و جهان، از ارائه نتایج این بخش از مطالعات در کتاب صرف‌نظر شده است. از این روی تاکید محتوای کتاب بر چالش‌ها و مسائل ساختاری و کلان حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی کشور در ارتباط با صادرات غیرنفتی است. بر این اساس، کتاب حاضر مشتمل بر چهار فصل است. فصل اول به بررسی وضع موجود حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی با رویکرد صادراتی اختصاص دارد. در بخش اول این فصل وضعیت کلان حمل‌ونقل جاده‌ای کالا، صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای و فرایندهای صادرات جاده‌ای مورد بررسی قرار گرفته، مجموعه مشکلات و چالش‌های موجود در این حوزه تبیین شده است. در بخش دوم این فصل، وضع موجود حمل‌ونقل دریایی کشور شامل وضعیت بنادر از نظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، عملکرد بنادر، وضعیت کشتیرانی و شناورهای سنتی کوچک، وضعیت تشکل‌ها و بالاخره قوانین داخلی و بین‌المللی تاثیرگذار بر بخش دریایی کشور مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی تجربیات کشورهای منتخب در زمینه حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی اختصاص دارد. در بخش اول این فصل، خلاصه‌ای از تجربیات سه کشور منتخب ترکیه، آلمان و هندوستان در حمل‌ونقل جاده‌ای ارائه شده است. در بخش دوم فصل نیز وضعیت زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بنادر الگو در منطقه یعنی جبل‌علی، سلاله و کراچی با بندر شهیدرجایی مورد مقایسه قرار گرفته و تحولات مهم در خطوط کشتیرانی‌های جهان تحلیل شده است. در فصل سوم مشکلات موجود در هر یک از بخش‌های جاده‌ای و دریایی، با رویکرد صادراتی طبقه‌بندی و تسریع شده‌اند. با توجه به دوره زمانی انجام مطالعات، مشکلات و راهکارها با فرض سناریوی شرایط عادی مطرح شده‌اند و تحولات جدیدتری چون دور دوم تحریم‌ها و شیوع کرونا را شامل نمی‌شود.