کتاب ادبیات فرانسه از1980 تا امروز دومینیک ویار نشر انتشارات فرهنگ معاصر

از سال ۱۹۸۰ تا امروز بیش از بیست‌وپنج سال می‌گذرد، تقریباً یک نسل. اما «نسل‌ها» در حوزه ادبیات چه کاربردی دارند؟ حرفۀ نویسندگی بازه‌ای طولانی‌تر از یک نسل را در برمی‌گیرد و دیدگاه‌های زیباشناختی همگام با ضرباهنگِ زیست نو نمی‌گردند. پس چرا این دورۀ زمانی را برمی‌گزینیم؟ و به‌جز کنجکاوی موّجه در مورد آخرین تولیدات ادبی، چه دلیل دیگری برای انتخاب این دوره زمانی داریم؟ این درست است که از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴، نویسندگان زیادی پا به عرصه ادبیات گذاشتند، کسانی که تا آن دوره ناشناخته بودند، اما تا امروز در حد انتظار ظاهر شده‌اند. با این حال، این امر برای معرفیِ دوره مذکور به‌عنوان دوره جدید کافی نیست. آیا راهی که ایشان رفته‌اند همان راهی نیست که پیشینیانشان ترسیم کرده بودند؟ پیشینیانی که در این دوره نیز به نوشتن ادامه می‌دهند: در آغاز ده‍ه هشتاد، کتاب‌فروشی‌ها پذیرای کتاب‌های جدید آلن رب‌گریه، ناتالی ساروت، مارگریت دوراس، کلود سیمون و دیگران بودند، نویسندگانی که در شهرتشان هیچ شکی نیست. اما خواننده کاملاً حس می‌کند چیزی تغییر کرده است؛ درواقع آثار کنونی این نویسندگانِ سرشناس، به آثاری که قبلاً از آنها خوانده بودیم شباهت چندانی ندارند. گاه حتی تغییر مشی آنها بسیار واضح و تقریباً غافلگیرکننده است. پس از بازی‌های‌ صوری، که رفته‌رفته در دهه‌های شصت و هفتاد مرسوم شده بودند، کتاب‌هایی به رشته تحریر درآمدند که یا به «روایت‌های زندگی» می‌پرداختند ـ روایت‌هایی که امروز موفقیتی بزرگ کسب کرده‌اند ـ یا به زندگی‌های فردی، داستان‌های خانوادگی و شرایط اجتماعی توجه داشتند، در حالی که پیش از آن به نظر می‌رسید ادبیات، همۀ این حوزه‌ها را به علوم انسانی واگذارده است، علومی که در سه دهۀ اخیر در اوج شکوفایی بوده‌اند. علاقه به رمان و ولعِ روایت دوباره به جان نویسندگان می‌افتد؛ نویسندگانی که از تکه‌تکه کردن یا افراط در پیچیده کردن داستان‌ها دست می‌کشند. تازه‌واردها دیگر چشم به پیشینیان ندارند و گاه از فرط اشتیاق حاضرند از هیچ، داستانی بسازند، حاضرند در واقعیت غرق شوند ـ واقعیتی که بخش عظیمی از ادبیات به آن پشت کرده بود ـ و نیز حاضرند از شهرستان‌ها و حومه‌های شلوغ بگویند: فضاهایی که از مدت‌ها قبل در آیِش رها شده بود. به همین منوال، گذشته بازنگری می‌شود و تاریخ دوباره فتح. چنین پدیده‌هایی برای آگاه کردن منتقد بسنده‌اند: این فقط نسلی جدید نیست که پا پیش می‌گذارد، بلکه دورۀ زیبا‌شناسیِ نوینی است در حال شکل‌گیری، دوره‌ای که به چند نسل از نویسندگان تعمیم می‌یابد. برخی نشانه‌ها گواه گستردگیِ این امرند: مجلات آوانگارد یکی پس از دیگری کم‌فروغ و مکاتب زیباشناختی منحل می‌شوند، بی‌آنکه هیچ گروه‌ یا مکتبی جایگزینشان شود؛ بیانیه‌ها و نظریه‌هایی که آنها را به هم نزدیک می‌کردند جذابیت خود را از دست می‌دهند؛ مفاهیم نوینی در مقالات و بحث‌ها جا باز می‌کنند: به‌ویژه اصطلاح «خودانگاری»که تنها چند سالی است که مطرح شده و اصطلاح «نوغنایی» در دنیای لطیف‌تر شعر. چندی بعد (در سال ۱۹۸۹) سخن از «بی‌اعتناییِ» داستانی به میان می‌آید. به‌راستی برگی نو در تاریخ ادبیات ورق می‌خورد.