«هرکس از این حکایت بتواند دانست
که این چه بزرگان بودهاند و همگان برفتهاند
و از ایشان نام نیکو یادگار مانده است.
و غرض من از نبشتن این اخبار آن است تا خوانندگان را فایدهیی به حاصل آید و مگر کسی را از این بکار آید.»
این جملات از تاریخ بیهقی است و در آغاز کتاب جامعهشناسی نخبه کشی اثر علی رضاقلی آمده است، کتابی پر از جزئیات و مستندات که با تحلیلی جامعهشناسانه به علت استبداد و عقبماندگی در ایران پرداخته و با بررسی دقیق در ریشههای تاریخی ایران آنچه در تاریخ معاصر گذشته است را توضیح داده است. جامعهشناسی نخبه کشی کتابی بسیار عمیق است و حقایقی را آشکار میکند که شاید به شکل معمول به آنها توجه نشود.
جامعهشناسی نخبه کشی، قائممقام، امیرکبیر، مصدق، تحلیل جامعهشناختی برخی از ریشههای تاریخی استبداد و عقبماندگی در ایران اولین بار سال 1377 در ایران منتشرشده است. این کتاب تا سال 1392 در ایران به چاپ سی و ششم رسید. نویسنده در این کتاب تلاش میکند به یک سؤال مهم پاسخ دهد: «آیا تغییر و اصلاح در ساخت و بافت جوامع به دست نخبگان و از بالا انجام میشود یا براثر تحول در بستر اجتماعی و از پایین.»
کتاب با گزارشی کوتاه آغازشده است که نویسنده در آن به روند نگارش کتاب و دلایل خود برای انجام این کار اشارهکرده است. علی رضاقلی در این کتاب به تاریخ بیهقی بسیار اشارهکرده است و پیش از مقدمهی کتابش نیز داستانی را آورده است که احتمالاً به گوش همهی مدرسهرفتهها خورده باشد. داستان به دار آویخته شدن حسنک وزیر. شاید این داستان را بتوان آغاز نخبه کشی در تاریخ ایران دانست. آغازی که در طول تاریخ ادامه داشته است و افرادی چون قائممقام فراهانی، امیرکبیر و دکتر مصدق قربانیان آن بودهاند.
به گفتهی نویسنده در اصل این کتاب 9 سال پیش از انتشار آن نوشتهشده است. او در مقدمهی کتاب دربارهی محتوای آن نوشته است: «کتاب سعی میکند عملکرد متقابل نظام سیاسی حاکم و جامعه را ببیند و نقاط فساد و ضعف را بهطور عمیقتری مشاهده کند و عامل اصلی بدبختی را نیز در لابهلای بافت اجتماعی ایران در پانصد سال گذشته جستوجو کند.»
جامعهشناسی نخبه کشی در 4 فصل اصلی نوشتهشده است که عناوین آنها به شرح زیر است:
ویژگی فرهنگی اقتصادی ایران
میرزا ابوالقاسم قائممقام
میرزا تقیخان امیرکبیر اتابک اعظم (هفتمین نخستوزیر)
از امیر تا مصدق
در پایان کتاب نیز بخشی به نام یادداشتها آمده است که در آن تمام منابعی که در کتاب از آنها استفادهشده یا مطلبی نقلشده، ذکرشده است. دقت ذکر این مطالب بهقدری بالاست که هرچند کتاب جامعهشناسی نخبه کشی را نمیتوان کتابی دانشگاهی دانست، اما منابع آن میتواند تمام نیازهای هر محققی را برطرف کند.
جامعهشناسی نخبه کشی در نوع خود کتاب بسیار برجستهای است. این کتاب توانسته است جایش را در میان خوانندهی عام و دانشگاهی باز کند و بسیاری از جامعهشناسان نسبت به آن واکنش نشان دادهاند. پرتال جامع علوم انسانی نقد مفصلی بر این کتاب نوشته است و در آن از نظرات صاحبنظران و فرهیختگان این رشته استفاده کرده است.
عباسعلی زنجانی از صاحبنظران این حوزه در جلسهی نقد و بررسی این کتاب، دربارهی انتقاداتی که میتوان به نگارش این کتاب وارد دانست، گفته است: «بااینحال من معتقدم که باید بین آکادمیک و روش شناسانه بودن اثر با معتبر بودن آن تفاوت قائل شویم، بنابراین ادعای اولیه مؤلف راه را بر نقدهای آکادمیک نمیبندد. بدین ترتیب موارد ذیل مهمترین نقدهای وارده، بر کتاب توانند بود: 1- نبود مبنای تحلیلی محکم برای مدعیات مختلف مؤلف در مورد مصدق، امیرکبیر یا قائممقام. بدین معنی که مشاهده میشود مصدق موردنظر او فردی است که با توجه به محتویات یک کتاب استنتاج شده است. بدیهی است که بیتوجهی به دیدگاههای مختلف در این زمینه، منجر به یکسویه شدن اثر میشود. به نظر من مؤلف خواسته مطالب را ساده بیان کند و این بیان ساده منجر به آن شده که اصل حقیقت تا حدودی فدا شود.»
همچنین این ایشان دربارهی انتخاب شخصیتهایی که در کتاب بررسیشدهاند ادامه داده است: «گذشته از نقدهای فوق به نظر میرسد که از حیث روش معلوم نیست چرا این شخصیتها انتخابشدهاند. ضمناً شرایط زمانی قائممقام، مصدق و امیرکبیر برای خیلیها مشخص نیست و مؤلف نیز دراینباره کار روشنی برای نشان دادن سنخیت بین این سه وضعیت انجام نداده است.»
نهاد صدراعظمی
«نخستوزیری»، به معنای اصیل و ایرانی آن معنی «پیشکار» را افاده میکند. تا قبل از مشروطه، شاهان ایران، هم ازنظر شکل سازمانی و ساختار رفتاری و هم ازنظر محتوای فرهنگی به شکل و شمایل رئیس ایلات بودند. قدرتی بیحدوحصر داشتند و از فرهنگ اجتماعی شهری - صنعتی بهشدت دور بودند. اطرافیان آنها نیز پیشکارانی بودند که علت وجودی آنها نیاز انجام فرامین شاه و رتقوفتق امور دربار بود. نخستوزیر و صدراعظم و... نیز بیشباهت به پیشکار کل نبود که «منویات ملوکانه» را اجرا میکرد. بهمرور و بعد از مشروطه، شکلی از نهادهای غربی بدون توجه به محتوا و قالبهای اجتماعی آنها اتخاذ شد. درحالیکه ازنظر محتوای فرهنگی همان فرهنگ قبیلگی بود که به قالب نهادهای اقتصادی - صنعتی جدید ريخته شد. به همین علت این نهادها هرگز کارایی خود را آنچنانکه در غرب دارند پیدا نکردند و صدالبته قادر به اجرای محتوای فرهنگی کهن خود نیز نبودند. چون دوران آن سر آمده بود.
نهادهای سیاسی غرب و این نظامی که بهعنوان «دموکراسی لیبرال» معروف است حاصل تحولات اجتماعی – اقتصادی سیاسی حداقل پنج قرن اروپاست. تحولاتی که اقشار ثروتمند جدیدی را جایگزین اشراف کهن کرد. قدرت شاهان بهمرور محدود شد. تا اينکه به حد سمبلیک یعنی نماینده وحدت ملی و... تقلیل پیدا کرد. از طرف مقابل، صاحبان صنایع و منابع مالی و تجار بهمرور که قدرتمند شدند. حق تصمیمگیری در سیاستهای کشور را نیز به خود تخصیص دادند.
نخستوزیر درواقع نماینده اجرایی پارلمان بود و برای اجرای مقاصد خود میبایستی با پارلمان که مجمع نمایندگان قدرتهای اقتصادی بود تفاهم کامل داشته باشد. مسئله دیکتاتوری در اصل محلی از اعراب نداشت، مسئله تنها شایستگی در اداره امور اقتصادی - سیاسی کشور بود؛ و به همین جهت نخستوزیر میبایستی بیلان کار یکساله کشور را بهصورت قانون بودجه به تصویب مجلس برساند و از پس سؤالات نمایندگان برآید و بهمحض اینکه بیلیاقتی از وی مشاهده میشد از کار کنار گذاشته میشد. پارلمان به معنی واقعی. جمع صاحبان منافع کشور برای بهتر اداره کردن بود و نخستوزیر نیز مجری آن. بهعنوان نمونه، زمانی که استقلالطلبان آمریکا استقلال امریکا را اعلام کردند جهت تدوین قانون اساسی آن گرد هم جمع شدند. از پنجاهوپنج تن نماینده ۲۹ تن از فارغالتحصیلهای دانشگاههای بزرگ و سایرین در ردیف فرانکلین و واشنگتن بودند... در میان ۵۵ عضو حاضر هیچیک از طرف کشاورزان کوچک یا کارگران شهرها نمایندگی نداشت.
علی رضاقلی پژوهشگر علوم سیاسی و جامعهشناس ایرانی متولد 1326 در تهران است. او تحصیلات مقدماتیاش را در تهران انجام داده و سپس در دانشگاه تهران در رشتهی علوم سیاسی، دانشکدهی حقوق دانشگاه تهران پذیرفتهشده است. رضا قلی پس از پایان تحصیلات لیسانس به خدمت سربازی رفت و سپس برای ادامه تحصیل دانشگاه سوربن فرانسه را برگزید. او پس دانشگاه سوربن در مدرسه سیاسی مطالعات عالی پاریس درسخوانده است.
سالهای اقامت رضاقلی در فرانسه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران مصادف شد و او بدون آنکه دکترایش را به پایان برساند به ایران بازگشت و از همان زمان در مسئولیتهای مختلفی فعالیت کرده است. ازجمله مسئولیتهای علی رضاقلی در سالهای گذشته میتوان به عضویت در کمینه انقلاب اسلامی، فرمانداری پاوه در دولت موقت مهندس بازرگان، فعالیت در استانداری خوزستان در زمان جنگ تحمیلی، عضویت در هیئتمدیره شکرت نفت، مشاور وزارتخانهی پست، تلگراف و تلفن و بسیاری مسئولیتهای دیگر اشاره کرد.
علی رضاقلی همچنین پژوهشهای جامعهشناسی معتبری در طی این سالها انجام داده و سمینارها و سخنرانیهای مختلفی برگزار کرده است. ثمرهی سالهای تحقیق او دو کتاب «جامعهشناسی نخبه کشی» و «جامعهشناسی خودکامگی» است.
23 فرودین 98 مجلهی بخارا، مراسم بزرگداشتی به مناسبت 50 سال کوشش علمی و پژوهشی ایشان در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار کرد و در این مراسم از ایشان تجلیل شد.
جامعهشناسی نخبه کشی کتابی است که میتواند هرکسی را که به روند تحولات جامعهی ایران و آنچه ما را در نقطهی کنونی از تاریخمان قرار داده است، علاقهمند است راضی نگه دارد. این کتاب پر از نکاتی است که میتواند نگاه جدیدی به خوانندهاش بدهد و او را وادار کند بیشتر فکر کند و مطالعات بیشتری انجام دهد. این کتاب برای تمام دانشجویان جامعهشناسی و تاریخ هم میتواند کتاب جذابی باشد و منابع آن نیز برای تحقیقات مختلف بسیار کارآمد است.
آنچه در بالا خواندید بررسی و نقد کتاب جامعهشناسی نخبه کشی اثر علی رضاقلی است. خرید و دانلود کتاب الکترونیکی این اثر در همین صفحه ممکن است.
فرمت محتوا | epub |
حجم | 1.۶۱ مگابایت |
تعداد صفحات | 238 صفحه |
زمان تقریبی مطالعه | ۰۷:۵۶:۰۰ |
نویسنده | علی رضاقلی |
ناشر | نشر نی |
زبان | فارسی |
تاریخ انتشار | ۱۳۹۲/۱۰/۰۳ |
قیمت ارزی | 5.۵ دلار |
قیمت چاپی | 98,000 تومان |
مطالعه و دانلود فایل | فقط در فیدیبو |
خوانندگانی که به کتاب های با این محتوا علاقه مندند پیشنهاد می کنم کتاب های زیر را نیز مطالعه بفرمایند: ۱- جامعه شناسی خودکامگی از همین نویسنده ۲- جامعه شناسی خودمانی از حسن نراقی ۳- ما چگونه ما شدیم از صادق زیبا کلام ۴- چرا عقب مانده ایم محمد علی ایزدی ۵- چگونه ملت ها شکست می خورند از دارون عجم اوغلو و در خصوص ادبیات داستانی با زمینه مشابه کتاب حاجی بابای اصفهانی از جیمز دموریه و علویه خانم صادق هدایت
چاپ اول این کتاب در حدود سالهای اول ریاست جمهوری خاتمی بر وارد بازار شد. اصلاحات ، جامعه مدنی و توسعه سیاسی ورد زبان جامعه روشنفکری کشور بود. خصوصا در تهران و کلانشهرهایی نظیر تبریز و اصفهان و شیراز. چاپ روزنامه جامعه و بعداز اون توس و خرداد و صبح امروز ، پخش محاکمات شهردار وقت تهران از سیما ، استیضاح ، برکناری و بعداز مدتی زندانی کردن عبداله نوری این تب رو بالا برده بود. این کتاب بسرعت و در عرض چند ماه و در میان شگفتی کارشناسان بازار کتاب به چاپ دهم بیستم و سی ام رسید. در کشوری که کتابها بزور به چاپ دوم میرسند. این نسخه اگر کاملا دقت بفرمایید چاپ ۳۶ ام کتابه. بهرحال این کتاب زبانحال آن روزگاران است. روزگار امیدواری و در انتها سرخوردگی...
منهای اینکه کتاب دارای ارزشهای زیادی است ولی مهمترین ویژگی کتاب به نظرم روبرو کردن ما ایرانیها با قسمتی از واقعیتهای غیر قابل انکار خودمان است دوستانی که از گفته شدن حقایق رفتاری و اخلاقی بد و ناجور خودمان ناراحت میشوند حالا چه از روی وطن دوستی یا هر دلیل دیگر باید توجه داشته باشند که تا نقد قاطع و برنده صورت نگیرد امکان اصلاح ناچیز خواهد بود و شاید نقد ناپذیری ما همان حلقه مفقوده مشکلاتمان بوده باشد
کتاب واقعیتهای انکارناپذیری درباره ملت ایران جلوی چشم خواننده میذاره. از این نظر قابل تامله و به نظرم خوندنش برای ایرانیها واقعا لازمه. اما به خاطر اتکا به یک یا دو منبع برای هر شخصیت و گاه پشت هم آمدن تکههایی که عینا از منابع اورده شده، از انسجام کتاب کم کرده. با وجود گاهی اغراق نویسنده و صفر ویکی دیدن شخصیتها، به علت درجا زدن و گاه عقبگرد طولانی این کشور و بعضی واقعیتهای تکاندهنده، به این لحن نویسنده و هشداردهنده بودنش نمیتوان خرده گرفت.
کتاب بسیار خواندنی و عبرت انگیزی هست گرچه عده ای انتقاد کردند که این کتاب با متدولوژی نگارش در علوم انسانی فراهم نشده، ولی با این وجود چیزی از ارزش این کتاب کم نمیکنه! اگر میخواین یه نقد حسابی هم از سه تن از شخصیت های خوش نام تاریخ معاصر ایران داشته باشین وهم نقدی از مردم ایران و فرهنگ عامه کشور ما که جطور راه بر رو اصلاحات وپیشرفت میبنده، این کتاب رو حتما بخونین حرف های بسیاری برای عرضه به شما داره
یه جاهایی دیگه حس کردم نویسنده میخاسته فحش ناموسی بده روش نشده فقط!! تا جاییکه من از تاریخ خوندم خیلیاش اینجوریا هم نبوده. در کل کتاب خوبی برا اونایی که میخان همینجوری عصبانیتشون رو سر ایرانی بودن خالی کنن!! تا نصف خوندم، ولی دیگه درجه عقلانیت و استنادات تاریخی مورد اشاره کتاب، نذاشت تمومش کنم، اصلا نپسندیدم.
به نظرم آقای رضا قلی کمی صفر و یکی نگاه کرده. همه ی سیاستمداران (غیر از اون سه نفر ) رو صفر دیده در حالی که من طی رجوع به منابع دیگه مثل نظرات آقای آدمیت کمی جریان رو خاکستری تر دیدم. البته من تاریخدان نیستم، از دید یک فرد عادی اینو بیان میکنم.
بسیار مختصر و مفید ٬ پرده از واقعیاتی برداشته که مورد غفلت عوام قرار می گیرند . من چاپی اش را خواندم و به همه توصیه می کنم .
این کتاب عالیه به نظرم قشر جوان حتما حتماحتما بخوانند آگاهی مثل چراغ روشن هست و هرچه بیشتر آگاه بشیم خیلی از مسایل قابل فهم تر و درنتیجه قابل حل میشه به نظرم کاش این کتاب ها در دانشگاه ها به جای بعضی دروس عمومی تدریس می شد و سطح بینش جامعه ی جوان رو بالا ترمی برد
کتابی است بسیار تلخ و در عین حال درست... جواب خیلی از چرایی ها را میدهد اینکه چرا ما مدام از استبدادی به استبداد بدتر در گذریم.... مثل جراحی ما را سر اصل درد می برد.... حالا یا قبول می کنیم و راه درمان در پیش می گیریم یا خودمان را به ندیدن می زنیم.....