قرآن کریم، کتابی جامع و راهگشا برای همگان است، افراد دارای معلولیت هم میتوانند از این کتاب مقدس بهرهمند شوند. سابقه تاریخی نشان میدهد که تعامل دو سویه بین قرآن کریم و معلولین در سالهای نخست بعثت به وجود آمد. قرآن بر خلاف رویه جاری و موجود زمانه، از حقوق و شأن اجتماعی و انسانی آنان دفاع میکرد. نمونه عالی آن سوره عَبَسَ است که در مکه نازل شد؛ از طرف دیگر معلولین با تمام وجود به ترویج اسلامی میپرداختند. متأسفانه مورخین و مفسرین مستقلاً به موضوع معلولیت دوره صدر اسلام نپرداختهاند.
ابعاد فقهی و حقوقی، فرهنگی و اجتماعی معلولان در قرآن کریم به صورتهای مختلف بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و لازم است ابتدا دیدگاههای مفسران ذیل موضوع کلان فوق استخراج و منظم شده منتشر گردد.
اینجانب به اقتضای رشتهام که حقوق است، درصدد هستم آراء قرآنی و تفسیری در زمینه معلولیتها و معلولین را جمعآوری و در چند جلد منتشر کنم.
کتاب حاضر، دفتر نخست این پروژه است و درصدد است متون تفسیری درباره سوره عَبَسَ (یا سوره اعمی) را کاوش و با گزینش بهترین آنها یک جلد شامل حدود چهل متن از دیدگاههای مفسران شیعه به زبان فارسی عرضه کند. اما صرفاً متن نیست بلکه به بررسی مقایسهای متون و استخراج و برجستهسازی نکات حقوقی مهم هم پرداختهام.
لازم به ذکر است که یکی از مستندات و مصادر فقیهان به هنگام استنباط احکام و اجتهاد وظایف مکلفین قرآن کریم است. همچنین امروزه حقوقدانان بر اساس آراء مفسرین و دیدگاههای تحلیلگران قوانین را به دست میآورند و تدوین میکنند. در مورد معلولین همین رویه وجود داشته است. از اینرو برای سهولت در پژوهشهای فقهی و حقوقی، به گردآوری، تجمیع و تنظیم مستندات قرآنی نمودم.
فرهنگ اسلامی شامل متون مهم و مؤثر درباره حقوق، اخلاقیات، معیشت، زندگی و دیگر ابعاد حیات معلولان است. دفتر فرهنگ معلولین درصدد است تا این پارههای فرهنگی را از قرآن کریم، روایات، تفاسیر، کتب فقهی، کلامی و تاریخی شناسایی و جمعآوری و سپس به روزرسانی و آنگاه منتشر سازد. این دفتر شامل آراء مفسران شیعه است که به تبین و شرح سوره عَبَسَ پرداختهاند.
این متون به ترتیب تاریخی مرتب و معرفی خواهند شد. اولین متن از تفسیر علی بن ابراهیم قمی مربوط به سده سوم قمری اخذ شده است. البته این دفتر شامل دو ورژن عربی و فارسی است و هم اکنون ورژن فارسی و ترجمه فارسی متون انتخاب شدهاند.
هدف این است اطلاعات و متون لازم برای کسانی که درصدد پژوهش و نگارش مقاله یا کتاب یا پایاننامه هستند، مهیا و در اختیارشان قرار گیرد. ویژگیهای متون منتخب عبارت است از: شامل مطالب تکراری نباشند، شامل مطالب مهم و قابل توجه و سودمند باشند.
مشخصات مأخذشناسی هر متن در پاورقی صفحه اول همان متن آمده است. همچنین نکات مهم هر متن ذیل مبحث «ملاحظه» درج و بررسی شده است.
برای اینکه مدیران دولتی، مسئولین مراکز مردمی و پژوهشگران عینیتر و ملموستر این پروژه را مفهوم نمایند؛ این پرسش را مطرح میکنم: چرا و به چه دلیل تاکنون قانون معلولین در ایران جامع تصویب نشده و کاملاً اجرا نشده؟
از بین چند پاسخ، یک پاسخ هم این است که چون در زمینه حقوق معلولین، فقهاء مسلمان به ویژه شیعه در ایران کار اجتهادی نکردهاند و کتابی یا درسی به نام فقه معلولین نداشتهایم، از اینرو مستندات و محرکهای فکری لازم وجود نداشته است.
اما با انتشار کتاب حاضر بخشی از این مستندات دسترسپذیر میشود. بالاخره جامعه مطلوب و ایدهآل بر اساس قانون مطلوب استوار میگردد و بدون قانون نمیتوان جامعه ایدهآل ساخت.
لازم است از مدیریت دفتر فرهنگ معلولین تشکر کنم که در تدوین و آمادهسازی این اثر مساعدت کردند. همچنین از حمایتها و پشتیبانیهای جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت اللّه العظمی سید علی سیستانی مدظله تشکر مینمایم. ایشان با راهنماییها و توصیههای سازنده خود راه درست را به مدیریت این پروژه معرفی فرمودند.