کتاب قواعد کاربردی اصول فقه نشر مجمع علمی و فرهنگی مجد

اصول فقه، یکی از مهمترین علوم اسلامی است که جایگاه آن بر پژوهشگران به طور عموم و بر دانشجویان رشته‌های حقوق و فقه و حقوق به طور ویژه، روشن است. در تبیین اهمیت اصول فقه، همین بس، که امروزه دست‌یابی به احکام شریعت، بدون فهم آن ناممکن است و این علم علاوه بر آنکه نسبت به علم فقه (دست‌یابی به احکام الهی) در حکم ابزار است، همانند علم منطق به صورت مستقل نیز ارزش و اهمیت ویژه‌ای دارد. اُصولِ فِقْه، نام دانشی است که شیوه استنباط احکام شرعی را بررسی می‌کند؛ در این دانش روش صحیح دستیابی به احکام شرعی با استفاده از ادله نقلی و عقلی مورد بررسی قرار می‌گیرد. هرچند که برخی مسائل دانش اصول فقه در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) مطرح شده بود و برخی از شاگردان مانند هشام بن حکم، رساله‌هایی در این دانش نوشته بودند، اما علم اصول فقه به عنوان یکی از شاخه‌های علوم اسلامی در میان فقهای شیعه به اوایل قرن چهارم هجری و پایان غیبت صغرا برمی‌گردد. فقهای اهل سنت به دلیل عدم مراجعه به ائمه (ع) و احادیث آنان، زودتر از فقهای شیعه به ضرورت پیدایش این علم پی بردند و از اواخر قرن دوم هجری به تألیف کتب اصولی همت گماردند. امامان شیعه(ع) به خصوص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در پیدایش اصول فقه نقش اساسی داشتند؛ آن بزرگواران، شیوه صحیح استنباط احکام الهی را از قرآن و سنت به شاگردان از طریق القای اصول و تشویق شاگردان به تفریع، به آنان آموزش می‌دادند. در میان اهل سنت اولین کسی که در علم اصول کتاب نوشت، جناب شافعی بود که کتاب الرساله را نوشت و جناب سید مرتضی علم الهدی در میان شیعه اول کسی است که به طور جامع در علم اصول دست به تألیف زده است. معروف‌ترین کتاب وی الذریعه است. در این راستا یکی از راه‌های دست یافتن به احکام فقه و حقوق و به طور کلی استنباط احکام، آشنایی با قواعد اصول فقه است. بارها به دانشجویان عزیزم اهمیت این درس را یادآور شده‌ام و در اینجا نیز متذکر می‌شوم که کسی که خواهان فعالیت، تحقیق و پژوهش در رشته‌های حقوقی و یا فقه و حقوق باشد، بی‌شک بدون فهم اصول فقه و قواعد آن نمی‌تواند به مقصد برسد. لازم به ذکر است که در مورد قواعد فقه کتاب‌های زیاد نوشته شده است ولی در مورد قواعد اصولی که بسیار هم کاربرد دارد و می‌تواند راهگشایی باشد برای فهم بهتر مسائل اصول که پایه فقه وحقوق را تشکیل می‌دهد و نیاز آن در بین دانشجویان مرتبط به شدت احساس می‌شود؛ با توجه به اینکه چندین سال است درس اصول فقه را در دانشگاه‌ها تدریس می‌کنم مرتب با خلاء منبعی که اختصاص به قواعد کاربردی اصول فقه در بین دانشجویان مواجه می‌شدم لذا با مشورت استاد بزرگوارم دکتر موسوی بجنوردی که استاد مسلم قواعد فقهی نیز می‌باشند، تدوین کتاب قواعد اصول فقه را شروع کردم. برخی از قواعد ذکر شده در این کتاب از قواعد مشترک هستند لیکن به دلیل اهمیت و نقش کلیدی آن‌ها در اصول فقه ذکر آن‌ها را ضروری دانستیم. در این کتاب سعی نویسنده بر آن بوده که با ذکر نمونه‌های حقوقی ذهن دانشجویان را با مسائل فقه و اصول آشنا کرده و مفاهیم مربوط به این واحد درسی را برای آنان هر چه ملموس‌تر بیان نماید. جهت تسهیل تفهیم، مطالب این کتاب از دو بخش تشکیل شده بخش اول شامل تعریف وتبین اصول فقه و قواعد می‌باشد و بخش دوم اختصاص به انواع قواعدی دارد که در اصول فقه کاربرد دارد. در پایان جا دارد از کلیه عزیزانی که در این نوشتار مرا یاری کردند قدردانی و تشکر کنم. از استاد بزگوارم حضرت آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی و نیز همسر و فرزندان عزیزم همچنین از سرکار خانم انسیه جلالوند کارشناس ارشد مطالعات زنان که در ویراستاری نهایی کتاب با من بودند. همچنین لازم است تشکر و قدردانی خود را از جناب آقای دکتر سید عباس حسینی نیک، مدیر محترم انتشارات مجد ابراز نمایم که با همت عالی و پیگیری‌های مسئولانه راه انتشار این اثر را فراهم نمودند. ثواب این نوشته را به چهارده معصوم(ع) و روح پاک پدر ومادر عزیزم هدیه می‌کنم. امید که این کتاب مورد استقبال و استفاده دانشجویان کوشا و تمامی علاقه‌مند و دغدغه‌مندان این حوزه مطالعاتی قرار گیرد. همه تلاش نگارنده بر این بوده که پژوهشی ویژه ارائه دهد ولی از خواننده گان محترم نیز استدعا دارم اگر پیشنهادی برای بهبود کار به ذهن‌های خلاقشان می‌رسد ما را بی‌بهره نگذاشته و با تذکر خود، راهنمایی نمایند که بی‌شک در چاپ‌های بعدی اعمال خواهد شد ان‌شا‌الله. فهیمه ملک زاده