نوشتهی حاضر به معرفی پیکرهها و بررسی کاربرد آنها در حوزهی مطالعات ترجمه میپردازد. پیکرههای زبانی که به بیان ساده مجموعهای از متون هستند، ابتدا تنها به عنوان ابزاری برای مطالعهی زبان در اختیار زبانشناسان قرار داشتند. در سالهای اخیر این منابع ارزشمند راه خود را به سایر حوزههای مطالعاتی از جمله مطالعات ترجمه باز کردهاند. در حوزهی مطالعات ترجمه، پیکرههای متون ترجمهای و غیرترجمهای به منظور مقایسهی زبان ترجمهای و غیرترجمهای مورد استفاده قرار گرفتند و به دنبال آن تفاوتهای متنی متون ترجمهای و غیرترجمهای شامل تفاوتهای واژگانی و ساختاری بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. در رویکردی دیگر، پیکرههای زبانی به عنوان منبعی برای ارزیابی ترجمه به کار گرفته شدند. علاوه بر این، نتایج مطالعات انجام شده نشان دادند که استفاده از پیکرههای زبانی در کنار منابع معمول ترجمه تأثیری مثبت بر کیفیت ترجمه دارد و به مترجمان در تولید ترجمههای روانتر کمک میکند. پیکرههای زبانی همچنین در تحقیقات در مورد سبک و ایدئولوژی مترجمان مفید واقع شدند و علاوه بر این در بهبود سیستم ترجمهی ماشینی نیز مورد استفاده قرار گرفتند.
با توجه به فواید قابل توجه پیکرهها در حوزهی مطالعات ترجمه، نوشتهی حاضر با هدف آشنا کردن خوانندگان با پیکرههای زبانی، انواع آنها و کاربرد آنها در حوزهی مطالعات ترجمه تدوین شده است. فصل اول که شامل پنج بخش اصلی است، ابتدا توضیحی اجمالی در مورد زبانشناسی پیکرهای ارائه میدهد و سپس با ارائهی تعریف پیکرهها انواع پیکرههای زبانی را معرفی میکند. در ادامه توضیحاتی در مورد ساخت پیکرهها و نکات مرتبط با آن ارائه میشود. در بخش پایانی فصل اول خوانندگان بهطور اجمالی با کاربرد پیکرهها در حوزههای مختلف آشنا میشوند و دیدی بهتر از قابلیتهای کلی پیکرهها کسب میکنند.
فصل دوم مروری است بر انواع قابلیتهای ابزارهای پردازش پیکره که در آن نگارنده با هدف ایجاد درکی بهتر برای خوانندگان از یک پیکرهی یکبارمصرف متون مطبوعاتی فارسی استفاده کرده است. لازم به ذکر است که پیکرهی مذکور تنها به منظور استفاده در نوشتهی حاضر و با هدف روشن ساختن چگونگی استفاده از ابزارهای پردازش پیکره و استخراج اطلاعات از پیکرهها ساخته شده است.
فصل سوم منحصراً به بررسی کاربرد پیکرههای زبانی در حوزهی مطالعات ترجمه میپردازد. این فصل، که در هشت بخش تنظیم شده است، ابتدا توضیحاتی در مورد ورود پیکرهها به عرصهی مطالعات ترجمه ارائه میدهد و سپس در بخش دوم به مسئلهی استفاده از پیکرههای زبانی در بررسی جهانیهای ترجمه میپردازد. در ادامه کاربرد پیکرههای زبانی در ارزیابی کیفیت ترجمه و تحقیق در زمینهی شیوهی نگارش و ایدئولوژی مترجم شرح داده شده است. به دنبال آن در مورد استفاده از پیکرهها در ابزارهای کمک مترجم توضیحاتی ارائه و فواید بالقوهی پیکرهها برای مترجمان حرفهای بررسی شدهاند. در بخش بعدی، در رویکردی متفاوت نقش پیکرهها در کسب توانش ترجمه مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت در بخش پایانی فواید پیکرهها در حوزهی آموزش ترجمه شرح داده شده است.
فصل چهارم به بررسی انواع اطلاعات ترجمهای قابل استخراج از پیکرهها میپردازد. در این فصل که در هشت بخش تدوین شده است، انواع اطلاعات ترجمهای قابل استخراج از پیکرهها معرفی و دستهبندی شدهاند.
فصل پنجم در شش بخش به تفصیل به مسئلهی استفاده از انواع پیکرهها به عنوان منبعی برای ترجمه پرداخته است. در بخش اول این فصل پیکرههای مرجع به عنوان منبعی برای ترجمه مطرح شده است، در حالی که بخشهای دوم، سوم و چهارم این فصل به ترتیب به بررسی کاربرد پیکرههای موازی، پیکرههای تطبیقی و پیکرههای یکبارمصرف در ترجمه پرداختهاند. در ادامه در مورد استفاده از پیکرههای خاص/ تخصصی در ترجمه توضیحاتی ارائه شده و در نهایت بخش پایانی فصل پنجم به مسئلهی پیکرهها و یادگیری اتفاقی پرداخته است.
فصل ششم از نوشتهی حاضر منحصراً به مسئلهی استفاده از اینترنت به عنوان یک پیکرهی چند زبانهی بزرگ پرداخته است. این فصل که در چهار بخش تنظیم شده است، ابتدا به این پرسش پاسخ میدهد که آیا اینترنت را میتوان به عنوان یک پیکرهی بزرگ در نظر گرفت یا نه. در ادامه در مورد استخراج اطلاعات زبانی از اینترنت توضیحاتی ارائه شده و به دنبال آن جستوجوگرهای ویژهی جستوجوی واژه در وب معرفی شدهاند. در پایان کاربرد اینترنت به عنوان مرجع یا منبعی برای ترجمه بررسی شده است.
فصل هفتم به استفاده از پیکرههای زبانی در کلاسهای ترجمه از منظر معلمان ترجمه میپردازد. این فصل، که در چهار بخش تدوین شده است، ابتدا در مورد نقش معلمان ترجمه در کلاسهای مبتنی بر پیکرهها توضیحاتی ارائه داده و به دنبال آن کاربرد پیکرهها را در تهیه و تدوین مفاد درسی و آزمونهای ترجمه مورد بررسی قرار میدهد. در ادامه توضیحاتی در مورد ثبت ترجمههای ترجمهآموزان و استخراج انواع پیکرهها از آرشیو ترجمهی دانشجویان ارائه شده است. در بخش پایانی فصل هفتم در مورد چگونگی ایجاد کلاسهای ترجمهی پیکره ـ مدار و اقداماتی که معلمان ترجمه باید بدین منظور انجام دهند توضیحاتی آمده است.
در این نوشته سعی نگارنده بر آن بوده است که مباحث کلی در مورد پیکرههای زبانی را به زبانی ساده و به دور از پیچیدگیهای کلامی ارائه دهد. مخاطبان اصلی نوشتهی حاضر دانشجویان ترجمه، معلمان ترجمه و محققانی هستند که به مطالعه در زمینهی کاربرد پیکرهها در ترجمه علاقهمند هستند. امید است این نوشته بتواند آغازگر راهی نو در مطالعات ترجمه و بومیسازی این رشته در این مرز و بوم باشد.
دکتر هلیا واعظیان