کتاب صوتی جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران اثر یرواند آبراهامیان

- درباره کتاب صوتی جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه در ایران: «جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه در ایران» مجموعه‌ای است که از سه گفتار مستقل تشکیل شده و توسط سه تن از صاحب‌نظرانِ صاحب‌نام مسائل اجتماعی ایران معاصر ی«رواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی همایون کاتوزیان» نوشته شده است. محمدابراهیم فتاحی این اثر را گردآوری و ترجمه کرده است. - خلاصه‌ای از کتاب صوتی جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه: تئوری‌های توطئه یک تبیین عمومی و مشترک برای بیان علت پدیده‌های متفاوت اجتماعی و سیاسی است. نظریه‌ی توطئه و یا به تعبیر دقیق‌تر، توهم توطئه دارای تعاریف متعددی است و می‌توان ادعا کرد که جایگاه و مصادیق برجسته‌ی توطئه‌باوری و تئوری توطئه در ایران به دلایل گوناگون از جمله عدم تلاش برای ترسیم تصویری گویا از سوی اندیشمندان و به طبع آن کمبود منابع فارسی، علی‌رغم کاربرد فراوان آن در ایران، هنوز به طور شایسته تبیین نشده است. از لحاظ تاریخی نمی‌توان انکار کرد که قدرت‌های برتر در دوره‌های گوناگون، مستقیم یا غیرمستقیم، در مسائل داخلی کشورها مداخله کرده‌اند. این نکته‌ای است که خود آن‌ها بارها بدان اشاره داشته و در بیشتر موارد به طور علنی آن را اعلام کرده‌اند. اما مسئله‌ی اساسی این است که در تحلیل‌های مبتنی بر دیدگاه توطئه بدون توجه به عوامل داخلی زمینه‌ساز توطئه‌ی خارجی و نقش نیروهای اجتماعی، هیچ‌گونه جایگاهی برای رقابت، حوادث عادی و طبیعی و کنش و واکنش انسان‌ها و جوامع در سطوح عقلانی و عاطفی در نظر گرفته نمی‌شود. در سیاست جهانی معاصر مبنای رفتار کشورها و حکومت‌ها کسب منافع بیشتر است و نمی‌توان کشوری را با تاکید بر اصول اخلاقی شخصی محکوم کرد. نظریه‌ی توطئه با پیش‌فرض قراردادن برخی اصول خاص ویژه‌ی خود، همه‌ی حکومت‌ها، گروه‌های مخالف داخلی و جوامع غیرخودی را دشمن تلقی می‌کند و حکم به محکومیت و اهریمن‌صفتی آنان می‌دهد. - تم کتاب جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه: دیدگاه مبتنی بر «نظریه‌ی توطئه» رویکردی غالب در جوامع ضعیف و گرفتار مشکلات و عاجز از حل آن‌ها است. این رویکرد به حاکمان این‌گونه جوامع و حتی مردم آن‌ها این امکان را داده است تا شکست‌ها، عقب‌ماندگی‌ها و مشکلات درونی خود را با فراکنی به جوامع بیرونی و مسائل خارج از مرزهای ملی خودشان نسبت دهند. طبعا اعتقاد و رویکرد به «توطئه» دارای پیامدها و کارکردهای اجتماعی، سیاسی و روانی قابل توجهی است که نهایتا موجب عدم توسعه‌ی سیاسی در کشورها، نادیده گرفتن ضعف‌های داخلی و پنهان داشتن آن‌ها و ناتوانی در اداره‌ی امور کشور در شرایط مختلف می‌شود. بنابراین شناخت این پدیده‌ی اجتماعی و تاثیر آن در جامعه‌شناسی سیاسی ایران دارای اهمیت ویژه‌ای است که مجموعه‌ی مقالات این اثر در واقع سعی در انجام این مهم دارد. در گفتار نخست ریشه‌های پارانوید در ایران ارزیابی شده است. همچنین در ادامه اشکال مختلف این مسئله، به ویژه در میان جریانات سیاسی معاصر ایران به صورت تطبیقی بررسی شده است. در این گفتار پیامدهای توجه به تئوری توطئه، به ویژه نقش آن در توسعه‌نیافتگی و به تاخیر انداختن پلورالیسم سیاسی نیز بررسی و به نکات قابل توجهی در این زمینه اشاره شده است. در مقاله‌ی دوم «توهم توطئه» نویسنده تلاش کرده است تا با بررسی تاریخی مفهوم توطئه در ایران، به این پدیده‌ی اجتماعی بپردازد. نویسنده بر این باور است که ترکیبی متشکل از میراث ریشه‌دار باورهای فرهنگی پیش از اسلام و شیعه در خصوص نیروهای شیطانی، دخالت‌های پیاپی خارجی در سال‌های نیمه استعماری سده‌ی نوزدهم و اوایل سده‌ی بیستم و سیاست ابرقدرت‌های دهه‌ی ۱۳۲۰ و ۱۳۶۰ و همچنین شیوه‌ی استبدادی و غیرمشارکتی سیاست در ایران همراه با کنترل شدید مطبوعات و رسانه‌ها و نیز کارایی تئوری توطئه به عنوان یک مکانیسم دفاع جمعی، به ویژه در سال‌های ناتوانی و ضعف، موجب جاذبه و گیرایی تئوری‌های توطئه شده است. نویسنده بر اساس عوامل یاد شده و با رویکردی بر اساس سیر تکوین تاریخی به بررسی این پدیده‌ی اجتماعی در ایران پرداخته است. گفتار سوم، بررسی موردی دیدگاه‌های «خلیل ملکی» در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ به ویژه در خصوص مفهوم جامعه مدنی و بحث تئوری توطئه در ایران و پیامدهای آن است. نویسنده با مروری بر زمینه‌ی روشنفکری در ایران معاصر و ویژگی‌های آن، خط مشی سیاسی ملکی را بررسی کرده است. در این گفتار مبارزه‌ی ملکی علیه تئوری توطئه به‌عنوان مخرب‌ترین مانع در برابر توسعه‌ی سیاسی و اجتماعی کشور و نقش آن در سلب اعتمادبه‌نفس در بین مردم ارزیابی شده است. نیاز به یادآوری نیست که مقالات گفته‌شده توسط کسانی به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند که سال‌های متمادی در زمینه‌های اجتماعی و تاریخی ایران معاصر در حال مطالعه و بررسی بوده و آثار ارزشمندی نیز توسط آنان درباره‌ی مسائل ایران به چاپ رسیده است. - درباره‌ نویسندگان: یرواند آبراهامیان نویسنده و تاریخ‌نگار ارمنی- آمریکایی است که در سال ۱۳۲۰ در تهران متولد شد. او تا سال ۱۳۳۰ در همین شهر به تحصیل پرداخت و سپس روانه‌ی انگلستان شد. در سال ۱۳۴۲ از دانشگاه آکسفورد درجه‌ی کارشناسی ارشد گرفت و در سال ۱۳۴۸ موفق به اخذ درجه‌ی دکترا شد. آبراهامیان در دانشگاه‌های پرینستون و اکسفورد «تاریخ» ایران تدریس کرده است و هم‌اکنون استاد تاریخ عمومی (به ویژه تاریخ اروپای جدید و جهان سوم) در کالج بارک دانشگاه نیویورک است. وی تاکنون کتاب‌ها و مقالات گوناگونی درباره‌ی ایران معاصر نوشته است. برخی از تالیفات او عبارتند از: • ایران بین دو انقلاب، ۱۹۸۳- دانشگاه پرینستون • تاریخ ایران مدرن، ۲۰۰۸ - دانشگاه کمبریج • کودتا، ۱۳۹۲ • اسلام رادیکال- مجاهدین ایرانی، ۱۹۸۴- آلمان، دانشگاه یل • خمینیسم (مقالاتی درباره‌ی جمهوری اسلامی)، ۱۹۹۳- دانشگاه کالیفرنیا • اعترافات شکنجه‌شدگان، زندان‌ها و ابراز ندامت‌های علنی در ایران مدرن، ۲۰۰۳- سوئد • مردم در سیاست ایران، ۱۳۹۴- تهران • مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران، ۱۳۹۳- تهران • آنارشیسم در انقلاب روسیه، ۱۹۷۳- دانشگاه کورنل • یک آنارشیست آمریکایی، زندگی والترین کلیر، ۱۹۷۸- دانشگاه پرینستون احمد اشرف جامعه‌شناس، پژوهشگر و نویسنده‌ی ایرانی است که در سال ۱۳۱۳ متولد شد. او تاکنون در دانشگاه‌های بسیاری از جمله دانشگاه‌های پنسیلوانیا، کلمبیا، پرینستون و تهران، به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران پرداخته‌ است. تاکنون مقالات و کتاب‌های متعددی از ایشان منتشر شده است. موضوعات مطرح شده در آثار ایشان عبارتند از: سلسله‌مراتب اجتماعی در ایران، سنت و مدرنیته، هویت ملی ایرانیان، روابط زراعی در ایران و رهبری کاریزماتیک و حکومت تئوکراتیک (دین‌سالار) در ایران پس از انقلاب. برخی از تالیفات پروفسور اشرف نیز در زیر آمده است: • موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورهٔ قاجاریه، تهران - ۱۳۵۹ • احمد اشرف، علی بنوعزیزی، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، تهران - ۱۳۸۸ محمدعلی همایون کاتوزیان اندیشمند علوم اجتماعی و منتقد ادبی ایرانی است. او هم‌اکنون سمت استادی دانشکده‌ی مطالعات شرقی در دانشگاه آکسفورد را بر عهده دارد. تاکنون ۲۵ اثر پرآوازه از وی در زمینه‌ی اقتصاد سیاسی و ادبیات معاصر ایران منتشر شده که بسیاری از آنان به فارسی نیز ترجمه شده‌اند. برخی از آثار برجسته‌ی ایشان عبارتند از: • اقتصاد سیاسی ایران معاصر، تهران - ۱۳۷۸ • مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، تهران - ۱۳۷۸ • استبداد، دموکراسی و نهضت ملی، ۱۳۷۲ • صادق هدایت، زندگی و افسانه یک نویسنده ایران، ۱۳۷۲ • دولت و جامعه در ایران، سقوط قاجار و استقرار پهلوی، ۱۳۷۹ • سعدی، شاعر عشق و زندگی، ۱۳۸۵ • ایران، جامعه کوتاه مدت و ۳ مقاله دیگر، ۱۳۹۰ و...