کتاب بنیادهای علم تاریخ نشر نی

هدف از نوشتن این کتاب نشان‌دادن چگونگی سنجش و ارزیابی عقلانی توصیف‌ها، تفسیرها و تبیین‌های مورخان است. مورخان پژوهش‌های‌شان را با گزینش موضوع مورد علاقه خود و طرح پرسش‌هایی درباره آن آغاز می‌کنند. برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها، آنان بسیار می‌خوانند و شواهدی را جست‌وجو می‌کنند، شاید در یافتن چنان پاسخ‌هایی یاری‌بخش باشد. سپس، شواهد گردآوری‌شده را با توسل به نوعی قوه تخیل دانشمندانه تفسیر می‌کنند؛ تخیلی که محصول دانش عمومی آنان درباره ماهیت انسان و فرایندهای اجتماعی، و تجربه خاص آنان در حوزه مطالعات‌شان است. اکثر فرضیه‌های جالب در تاریخ محصول این‌گونه تخیل، تصور و بصیرت است. پس، از آن‌جا که در جریان پاسخ به پرسش‌ها، مورخان تحت‌تأثیر نگرش‌شان نسبت به موضوع قرار می‌گیرند، محک‌زدن فرضیه‌هایی که آنان در پاسخ به پرسش‌های خود می‌سازند مهم است. کتاب حاضر از این لحاظ اهمیت دارد، زیرا توضیح می‌دهد که چگونه می‌توان توصیف‌ها، تفسیرها و تبیین‌های مورخان را به صورت عقلانی سنجید و ارزیابی کرد. مورخان با مطالعه مباحثی که در جریان فراگیری و آموزش رشته تاریخ مطرح می‌شود، اغلب یاد می‌گیرند چگونه فرضیه‌های خود را ارزیابی کنند. آنان توانایی ارزیابی نقادانه فرضیه‌های خود را کسب می‌کنند، بدون این‌که همیشه نسبت به معیارهای عقلانیتی که به کار می‌برند آگاه باشند. البته با آگاهی از این معیارها و اصول، مورخان آسان‌تر می‌توانند مطمئن شوند که کارشان به لحاظ عقلانی قابل دفاع است. کتاب‌های مناسب بسیاری هست که چگونگی پیش بردن پژوهش‌های تاریخی را به دانشجویان تاریخ توضیح می‌دهد، ولی در باب منطق استدلال‌های تاریخی، رهنمودهای زیادی در این کتاب‌ها نمی‌توان یافت. محتوای این کتاب‌ها، تقریبا چیزی نیست جز نحوه جست‌وجوی پاسخ برای پرسش‌های پژوهش‌گر، و تنظیم گزارش یافته‌ها یا نتایج. ولی نکته اصلی هر راهنمایی عملی خوب عبارت است از گردآوری اطلاعاتی که استنباط‌های معتبر درباره گذشته را امکان‌پذیر کند. چنان استنباط‌ها و استدلال‌هایی در کانون تاریخ‌نگاری قرار دارند. هدف این کتاب آشنا کردن خواننده با استدلال‌های تاریخی است نه تحلیل تفصیلی آن استدلال‌ها. در بسیاری از موارد، بحث مبسوط‌تر درباره موضوع‌های بیان‌شده را می‌توان در نوشته‌های پیشینم پیدا کرد (McCullagh, ۱۹۸۴; ۱۹۹۸) هرچند بسیاری از نکات کتاب هم کاملاً جدید هستند. در چندین مورد، دیدگاه‌هایی را بیان کرده‌ام که پیش‌تر متعرض آن‌ها نشده‌ام، و تقریبا همه مثال‌های مورد تحلیل هم جدید و برگرفته از پژوهش‌های متأخر هستند. کتاب حاضر از این لحاظ که اساسا برای دانشجویان تاریخ نوشته شده است با کارهای پیشین من تفاوت دارد. فهم این کتاب نیازمند دانش فلسفی نیست، و حداقل ممکن اصطلاحات فلسفی در آن به کار رفته است. امروزه بدون پرداختن به برخی ایرادهای بسیار شایع در مورد اعتبار علم تاریخ، نمی‌توان از عقلانیت آن دفاع کرد. از دید شکاکان، مورخان تحت‌تأثیر فرهنگ خود قرار می‌گیرند و نوشته‌های آنان بازتاب ارزش‌ها، باورها و ملاحظات بلاغی رایج در گفتمان‌های مربوطه است. آنان همچنین می‌گویند که نوشته‌های مورخان اغلب بازتاب علایق فردی است و موقعیت گروه‌هایی را که مورخان هم به آن‌ها تعلق دارند ارتقا می‌بخشد.