کتاب پیش بینی و مدیریت جریان وجوه نقد در بانک ها نشر پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

بانکداری در جهان از زمان روی‌آوردن بشر به زندگی اجتماعی و انجام دادوستد و مبادلهٔ کالاها آغاز شد. زندگی اجتماعی نیازمند مراودات و مناسبات اقتصادی و دادوستد است و اززمانی‌که بشر به تولید کالاهای مازاد بر نیاز خود پرداخت، باب تجارت نیز باز شد. در این مرحله، بشر نخست به ابزار دریافت و پرداخت و سنجش ارزش با عنوان پول نیاز یافت و به موازات ابداع آن و با پیشرفت تجارت، به خدماتی همچون وصول مطالبات از خریداران دور و نزدیک، سپردن وجوه به جایی امن و مطمئن، و رفع خطرهای ناشی از نقل و انتقال فلزات قیمتی و سپس مسکوکات فلزی نیاز پیدا کرد. در همین زمان بود که این نیاز به شکل‌گیری مؤسساتی به نام بانک تبدیل شد که ابتدا مردم بخشی از دارایی‌های نقدی خود را به‌صورت امانات در اختیار این مؤسسات قرار دادند و متعاقب آن، مسئولان آنها به‌تدریج دریافتند بخشی از این منابع امانی همیشه مورد درخواست صاحبان آنها نیست. لذا، این منابع را برای استفاده و کسب منفعت خود در اختیار دیگران قرار دادند و منافع حاصل از آن را سهم خود می‌دانستند. به‌مرور زمان، امانت‌گذاران متوجه این واقعیت شدند و بخشی از منفعت را از صاحبان این مؤسسات تقاضا کردند و در این مرحله بود که به‌کارگیری و کسب منفعت برای سپرده‌گذاران یا دریافت سپرده و پرداخت بهره به آنها نیز رسماً به وظایف آنها اضافه شد. با افزایش تعداد بانک‌ها در سطح دنیا و گسترش پیشرفت‌های اقتصادی، به نظام‌مندشدن فعالیت بانک‌ها و کنترل عملکرد آنها نیاز بود و بر همین اساس بانک‌های مرکزی شکل گرفت. این بانک‌ها به وضع قوانین و مقررات پولی برای کشورهای خود اقدام کردند و متعاقب آن و گسترش ارتباطات پولی و مالی بین‌المللی، وضع قوانین و مقررات بین‌المللی لازم بود و در این زمینه، کمیته‌های تخصصی بین‌المللی شکل گرفت؛ از جملهٔ آنها کمیتهٔ بال(۱) است. با پررنگ‌ترشدن نقش بانک‌ها در اقتصاد کشورها، آنها توانستند با جلب و جذب وجوه و پس‌اندازها در سطح جامعه و سپس برنامه‌ریزی برای به‌کارگیری آنها در قالب انواع تسهیلات اعطایی و ارائهٔ کسب‌وکارهای مختلف در بخش‌های گوناگون اقتصادی، علاوه بر کسب منفعت برای صاحبان این‌گونه مؤسسات و سپرده‌گذاران، موجبات توسعه و گسترش فعالیت‌های اقتصادی را در سطح جامعه نیز فراهم کنند. امروزه، با رعایت ضوابط اسلامی می‌توان بانک را چنین تعریف کرد: بانک یک بنگاه اقتصادی خدماتی مالی است که در چهارچوب اساسنامه و قوانین و مقررات ناظر به خود و به‌منظور کسب سود برای سهامداران و سپرده‌گذاران سرمایه‌گذاری مدت‌دار و با رعایت رشد و سلامت اقتصاد کشور و در چهارچوب موازین شرعی، مبادرت به تجهیز منابع در قالب انواع سپرده‌های قرض‌الحسنه و سرمایه‌گذاری مدت‌دار می‌کند و سپس به تخصیص آنها در بخش‌های مختلف اقتصادی می‌پردازد و علاوه‌برآن، به ارائهٔ سایر خدمات و پذیرش تعهدات نیز اقدام می‌کند. آنچه مسلم است تجهیز منابع برای بانک‌ها هزینه‌بر خواهد بود؛ به‌عنوان مثال، سهامداران به‌دنبال کسب سود برای سرمایهٔ خود ‐ حداقل در سطح میانگین بازده بانک‌ها ‐ هستند. سپرده‌گذاران سرمایه‌گذاری مدت‌دار نیز با انتظار کسب سود، به سپرده‌گذاری مبادرت می‌کنند و انتظار دارند بانک به‌نحو احسن از این منابع استفاده و سود مناسبی، در مقایسه با دیگر فعالیت‌های اقتصادی یا سایر بانک‌ها، عاید آنها کند.