کتاب نامه‌ای به خدا
گلچینی از داستانهای کوتاه ادبیات جهان

در گورستان

یک بار مادرم ــ خدا رحمتش کند ــ به من گفت: «تصمیم دارم پدرت را در این فصل زیارت کنم.» و ما در آستانه ماه رجب بودیم. مادرم خیلی علاقه مند بود که در هر فرصتی به زیارت مرده ها برود؛ مخصوصا روزهای پنج شنبه و جمعه. هیچ کدام از مرده ها را هم از قلم نمی انداخت؛ همه را زیارت می کرد و برای آنها فاتحه می خواند.
...
من با لهجه و صدای کسی که سینه و گلویش گرفته باشد ــ گفتم: «چه طور می توانم وی را زیارت کنم، در حالی که مرده و زیر خاک است و من زنده و روی خاکم. نه مرا می بیند، نه حرفم را می شنود و نه درکم می کند!»
پس مادرم گفت: «تو به زندگی خیلی فریفته و دلبسته شده ای؛ دلم نمی خواهد به آن، این قدر مغرور بشوی.»
دیگر چیز بیشتری نگفت. من هم کوتاه آمدم. فهمیدم مادرم را با حماقت و سبکسری خودم ناراحت کرده ام.
روزگار سپری می شد و همان طور که هر زنده ای می میرد، مادر من هم مرد. دردناک تر از مرگ وی این بود که به خوبی می دانست به زیارت قبرش نخواهم رفت. چون می خواستم خودم را از ملامت وجدان رهایی بخشم، بنابراین گاهگاهی به زیارت قبر وی می رفتم و روزهایی غیر از روزهای مشهور ــ پنج شنبه و جمعه ــ را برای زیارتش انتخاب می کردم.
پس روزی که نمی دانم چه روزی بود، در شبی تاریک ــ ترسناک تر از سیاهی ــ به طرف قبر وی رفتم. درِ گورستان را باز کردم و وارد آن شدم و گفتم: «سلام به همگی!» گویی می خواستم خودم را از آن ترسی که بر من چیره شده بود، نجات دهم.
چیزی مرا نترساند، مگر صدایی که می گفت: «سلام علیک! تو کی هستی؟» از این صدا ترسیدم و خواستم فرار کنم، ولی شرم کردم و به خود جرات دادم و گفتم: «آقا، شما چه کسی هستید؟» پس صدا گفت: «این چه سوالی است؟ در هر صورت تو نمی توانی مرا بشناسی؛ من از آن مرده های قدیمی ام، لیکن بیا به من کمک کن و تشکرم را بدرقه راهت گردان.»
پس به طرف صدا نزدیک شدم و پرسیدم: «به خاطر چه چیزی می خواهید به شما کمک کنم؟» گفت: «برای بردن سنگ قبر.» گفتم: «چرا می خواهید این سنگ را ببرید؟ بگذارید سر جایش باشد؛ این سنگ متعلق به گورستان است.» گفت: «حق داری.» گفتم: «چه طور! منظورتان چیست؟» گفت: «این علامت من است و اسم مرا روی آن نوشته اند؛ اگر خواستی، می توانی بخوانی.»
از این که دیگر نمی ترسیدم شگفت زده شده بودم، چون نه به صدا پشت کرده بودم و نه فرار؛ بلکه به طرف صدا هم رفتم و با آن گفت وگو کردم.
پس گفت: «همه هجرت کردیم. دیگر جایی در این گورستان برایمان نمانده. در ضمن، چگونه می شود در گورستانی که ویران شده، ماند و زندگی کرد؟ روزی که به این گورستان آمدیم، خیلی نو بود. کسانی که در قید حیات بودند (خویشان و آشنایان) به گورستان توجه داشتند و سنگ قبر ما را با آب و گلاب می شستند و روی آن گل و ریاحین می گذاشتند و قاریان بر جنازه های ما قرآن می خواندند. پس جان و قلبمان، طراوت و آرامشی می گرفت. امّا اکنون...!
نه آقا، این گورستان دیگر جای ما نیست. بنابراین همه هجرت کردیم و کفن هایمان را بستیم ــ هرکسی که سنگ قبری داشت. در حالی که اینجا دیگر گورستان به شمار نمی آید. اینجا مکان زنده هاست که از این نقطه می بینم. پس آیا حقیقتا این گورستان است؟ مردم به آنجا یورش بردند و به ساختن خانه پرداختند و جور و ستم کردند. پس به خدا! ما چگونه با این زنده ها همسایه شویم؟ چگونه می توانیم صدای درهم و برهم و شیون این انسان ها را که تمام نشدنی است، تحمل کنیم؟ گویا ما اصلاً اینجا نمرده ایم و برای استراحت نیامده ایم!» و... خندید؛ در حالی که صدایی از خود در آورد که من فهمیدم دارد چیز خاصی می گوید. بدنم به لرزه افتاد. اجازه خواستم که برگردم.
پس گفت: «کمک نمی کنی؟ سنگ قبر خیلی سنگین است و من پیرم و به خاطر خواب طولانی ام، نیرویم از بین رفته.»
سنگ قبر را از یک طرف برداشتم و او هم از طرف دیگر؛ و با قدرت من و خودش، آن را پشت او گذاشتیم. در حالی که صدای ترق ترق و خرد شدن استخوان هایش می آمد، آهسته به راه افتاد.
زمانی که دم در رسیدم، پرسیدم: «از شما مرده ها کسی در اینجا نمانده؟» گفت: «نه، هرگز! ما اینجا چه کار داریم؟ تا زنده ها بیایند و هر وقت که خواستند، بر روی زمین ساختمان بسازند.»
گفتم: «کجا می روید؟ دوست داریم شماها را زیارت کنیم.» گفت: «در زمین خدا پراکنده می شویم.»
و به همین علت از تو می پرسم: «آیا تو در این روزگار نخواهی مرد؟» گفتم: «این چه سوالی است، چه طور نخواهم مرد!»
گفت: «پس این همه یورش به ما و تمام گورستان های مشهور آماده سکونت چیست؟»
پرسیدم: «همه مرده ها رفتند؟» گفت: «معلوم است همه رفتند؛ مگر امکان دارد گریه انسان ها را تحمل کنند؟ در حالی که مرده اند!» گفتم: «زنده ها تا این اندازه شماها را اذیت می کنند؟» گفت: «بله؛ همان طور که اسم مرگ شما را ناراحت می کند. هرکس که مرده باشد، هرگز نمی تواند تحمل زندگی را داشته باشد... و حالا شب بخیر دوست من! آیا افتخار می دهی امشب با من باشی؟ نه. مساله ای نیست! هرچیزی در گرو وقت خودش است؟»
دیگر بیشتر از این نتوانستم طاقت بیاورم؛ پس به دو، از گورستان بیرون رفتم.

برگردان: کورش منصوری

خانه ــ تنها خانه در سراسر دره ــ بر نوک تپه کوتاه قرار داشت. انسان از آن بالا می توانست رودخانه، و پس از آن اصطبل، مزرعه ذرت رسیده خال خالی که با گل های گوناگون لوبیایی شکل خال خالی آرایش شده بود و همیشه محصول خوبی را نوید می داد، بنگرد.
تنها چیزی که زمین بدان نیاز داشت، باران یا دستکم رگبار بود. سراسر صبح، لنچو(۳) ــ که کاملاً مزرعه اش را می شناخت ــ هیچ کار دیگری نکرده بود، جز این که به دقت آسمان را در شمال شرقی بررسی کند.
«خب زن! حالا دیگر باران خوبی خواهیم داشت.»
زن که شام را آماده می کرد، پاسخ داد:
«بله، ان شاءالله.»
پسرهای بزرگ تر، در مدتی که کوچک ترها نزدیک خانه به بازی سرگرم بودند، در مزرعه کار می کردند، تا این که زن همگی شان را صدا زد.
«بیایید، شام حاضر است.»
هنگام غذاخوردن، درست زمانی که لنچو پیش بینی کرده بود، قطرات درشت باران شروع به بارش کرد. در شمال شرقی، توده های بزرگ ابر را که در حال نزدیک شدن بود دیده می شد. هوا تازه و با طراوت بود.
مرد بیرون رفت تا چیزی را در اصطبل بیابد، امّا دلیل اصلی آن این بود که لذت تماس قطرات باران را بر بدنش احساس کند؛ و زمانی که برگشت، با شگفتی گفت:
«آنها قطرات باران نیست که از آسمان می بارد، بلکه سکه های نو هست. قطرات درشت سکه های ده سنتاوُ(۴) و قطرات کوچک تر پنج سنتاوُ هست...»
مرد با چهره ای رضایتمند به مزرعه ذرت رسیده و گل های لوبیایی شکلش، که پشت پرده ای از باران قرار داشت، توجه نمود. امّا ناگهان، بادی سخت همراه با دانه های سترگ تگرگ شروع به وزیدن و باریدن کرد. حقیقتا آنها به سکه های نقره ای نو می مانست. پسرها خودشان را به باران سپردند، و برای جمع کردن مرواریدهای یخی به بیرون شتافتند. مرد به سختی اعتراض کرد: «حالا حقیقتا اوضاع بد می شود. امیدوارم به زودی تمام شود.» به سرعت تمام نشد، بلکه یک ساعت تمام بر روی رودخانه، باغ، کنار تپه، مزرعه ذرت و سراسر دره تگرگ بارید. مزرعه کاملاً سفیدپوش شد گویی با نمک پوشیده شده بود. هیچ برگی بر روی درختان نماند. مزرعه ذرت به کلی از بین رفت. گل های لوبیایی شکل همه بر روی زمین ریخت.
روح لنچو از اندوه لبریز گشت. زمانی که توفان سپری شد، وی در وسط مزرعه ایستاد و به پسرانش گفت: «بلای ملخ ها کمتر از این است و دست کم چیزی باقی می گذارد... امّا تگرگ هیچ چیز باقی نگذاشته است. امسال ما ذرت و لوبیا نخواهیم داشت...»
آن شب، شب اندوهباری بود:
«آن همه کار برای هیچی!»
«هیچ کس هم نیست که به ما کمک کند!»
«امسال همگی گرسنه می مانیم...»
امّا در قلب همه کسانی که در آن خانه پرت میان دره زندگی می کردند، امیدی یگانه موج می زد: یاری از خداوند.
«حتی اگر به نظر می رسد همه چیز را از دست داده ایم، زیاد ناراحت نباشید، به یاد داشته باشید، هیچ کس از گرسنگی نمی میرد!»
این چیزی است که دیگران می گویند: «هیچ کس از گرسنگی نمی میرد...»
در طول شب، لنچو به یگانه امیدش می اندیشید، یاری خداوند، بدین دلیل که به وی آموخته شده بود چشمان خدا همه چیز را می بیند، حتی آنچه در ژرفای ضمیر انسان است.
لنچو قلچماق بود، مانند حیوان در مزرعه جان می کند و کار می کرد، امّا با وجود این نوشتن بلد بود. یکشنبه بعد، سپیده دمان، پس از متقاعد کردن خودش که روحی محافظ وجود دارد، شروع به نوشتن نامه ای کرد تا خود آن را به شهر ببرد و در پست بیندازد.
آن، چیزی جز نامه ای به خدا نبود.
وی نوشت: «خدایا، اگر تو به من کمک نکنی، من و خانواده ام امسال گرسنه می مانیم. من صد پزو نیاز دارم تا مزرعه را دوباره بکارم و زندگی کنم تا محصول برسد، زیرا تگرگ...»
وی بر روی پاکت نامه نوشت: «به خدا»، و نامه را درون آن گذاشت و با نگرانی، روانه شهر شد. در اداره پست، تمبری بر روی پاکت چسباند و آن را در صندوق پست انداخت.
یکی از کارکنانی که پستچی بود و در اداره پست هم کمک می کرد، با خنده ای از ته دل، پیش رئیس اش رفت و نامه ای به خدا را به وی نشان داد. هرگز در طول حرفه اش، این نشانی را نمی شناخت. رئیس پست هم ــ شخصی چاق و خوش قلب ــ زیر خنده زد، امّا فورا جدی شد و در حالی که نامه را به روی میز تحریرش می زد، اظهارنظر کرد:
«چه ایمانی! ای کاش ایمان مردی که این نامه را نوشته، داشتم. اعتقادی که او داشت، داشتم؛ امید داشتن همراه با اعتماد به نفس به این که می داند چگونه امیدوار باشد، و این که نامه نگاری با خداوند را شروع کند!»
پس بدین جهت که این پدیده خارق العاده ایمان را که با ظهور نامه ای که هرگز نخواهد رسید، از بین نبرد، فکری به ذهن رئیس رسید: پاسخ دادن به نامه. امّا زمانی که پاکت نامه را گشود، معلوم شد برای پاسخ به آن، به چیزی بیش از حسن نیت، قلم ــ دوات و کاغذ نیازمند است. امّا او عزم خود را جزم کرد: از کارمندانش تقاضای پول نمود، خودش نیز بخشی از حقوقش را کنار گذاشت، و چندین تن از دوستانش را هم مجبور نمود چیزی «برای کار خیر» بدهند.
برایش امکان نداشت یکدفعه یکصد پزو را جمع آوری کند، بنابراین تنها کمی بیش از نصف پول را برای کشاورز فرستاد. او اسکناس ها را در پاکت نامه که به نشانی لنچو بود گذاشت، به همراه نامه ای که تنها شامل کلمه ای یگانه به عنوان امضا بود: خدا.
یکشنبه بعد، لنچو کمی زودتر از معمول برای گرفتن پاسخ نامه ــ اگر نامه ای برایش رسیده باشد ــ آمد. پستچی خودش نامه را به دست لنچو داد، و رئیس پست با احساس رضایت بخش مردی که کار نیکی را به جا آورده باشد، از درگاه دفترش به وی نظر انداخت.
لنچو از دیدن پول ذره ای تعجب نکرده ــ چون خیلی ایمان داشت ــ امّا زمانی که اسکناس ها را شمرد، عصبانی شد... نمی توانست از خدا اشتباهی سرزده باشد یا آنچه لنچو درخواست کرده بود، از وی دریغ کند!
لنچو فورا به سوی پیشخوان روانه شد و تقاضای کاغذ و قلم ــ دوات کرد. بر روی میز نامه نگاری، به دلیل این که سعی می کرد عقایدش را بیان کند، با سگرمه های درهم شروع به نوشتن نمود. زمانی که نامه اش به پایان رسید، برای خرید تمبر، به سوی پیشخوان رفت و تمبر را زبان زد و با مشتی محکم بر روی پاکت نامه چسباند.
لحظه ای که نامه در صندوق پست افتاد، رئیس پست رفت تا آن را باز کند. در نامه آمده بود: «خدایا، از پولی که من درخواست کردم، تنها هفتاد پزو به دستم رسید. بقیه آن را برایم بفرست، چون به آن بسیار نیازمندم. امّا آن را از طریق پست نفرست، زیرا کارکنان اداره پست گروهی کلاه بردارند. لنچو.»

برگردان: کورش منصوری