کتاب صوتی دانشنامه فلسفه استنفورد، شوخی

«جان ماریال» نویسنده‌ای است که با انتخاب یکی از مدخل‌های فلسفی دانش‌نامه‌ی استنفورد، سراغ سوژه‌ای جدید و ناب رفته است. او در این کتاب جایگاه شوخی را در دنیای فلسفه و میان فیلسوفان نشان می‌دهد. شواهد و یافته‌های علمی، سخنان بزرگان و اتفاقات واقعی هم توانسته‌اند حال و هوای متفاوتی به این کتاب بدهند. کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد، شوخی با ترجمه‌ی «غلامرضا اصفهانی» در سال 93 در انتشارات ققنوس منتشر شده و انتشارات آوانامه نسخه‌ی صوتی آن را با صدای «آرمان سلطان زاده» منتشر کرده است.

مروری بر فصل‌های کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد، شوخی

فصل اول، ناخوش‌نامی شوخی: در دوران باستان به ویژه در یونان شوخی و خنده چیزی نبود که فیلسوفان به آن توجهی نشان دهند. این مساله تا زمان ظهور مسیحیت و اروپای قرون وسطی، هم‌چنان ادامه داشت.
فصل دوم، نظریه‌ی خودبرتربینی: در قرن هجدهم، نظریه‌ی خودبرتربینی به وجود آمد. اساس این نظریه این است که خنده‌ی ما احساس خودبرتربینی نسبت به دیگران یا وضع گذشته خودمان را بیان می‌کند.
فصل سوم، نظریه رهاسازی: نظریه‌ی رهاسازی در حدود قرن بیستم به وجود آمد. این نظریه می‌گوید که خنده باعث می‌شود بخش زیادی از تنش‌ها و فشارهای عصبی فرد تخلیه شود و آن را به عنوان رهاسازی انرژی عصبی هم می‌شناسند.
فصل چهارم، نظریه‌ی ناسازگاری: در قرن هجدهم یک نظریه‌ی دیگر به نام ناسازگاری هم وجود داشت. این نظریه می‌گوید که علت خنده ادراک چیزی ناسازگار است، چیزی که الگوهای فکری و انتظارات ما را نقض می‌کند.
فصل پنجم، شوخی به مثابه‌ی بازی؛ خنده در حکم پیغام بازی: آکویناس جزو نخستین کسی است که شوخی را برای تفریح و لذت به رسمیت می‌شناسد و آن را توصیه می‌کند. با این که یافته‌های علمی هم تاییدی بر سخنان آکویناس و موافقان او است، هنوز هم تعداد کسانی که خنده و شوخی را کاری ناپسند می‌دانند، زیاد است.
فصل ششم، کمدی: تاریخ کمدی از زمان یونانیان باستان و در مقابله با تراژدی وجود داشته است. کمدی در واقع چیزی بیش از خنده‌ی صرف بود و رویکردی ضدقهرمانانه و عمل‌گرایانه را نسبت به ناسازگاری‌های زندگی نشان می‌داد.

درباره کتاب صوتی دانشنامه فلسفه استنفورد، شوخی

شوخی در نظر خیلی از افراد ارزشمند است، با این حال فیلسوفان کم‌تر درباره‌ی آن حرف زده‌اند و چیزهایی هم که در دنیای فلسفه درباره‌ی شوخی گفته شده، بیشتر انتقادی است. در این کتاب سه نظریه‌ی سنتی خنده و شوخی بررسی شده است. فهم شوخی به مخالفت با اعتراضات سنتی به این پدیده کمک می‌کند تا برخی فواید خود را آشکار کند. یکی از این فواید اشتراکات میان شوخی و فلسفه است.

واژه‌‌ی شوخی تا قرن هجدهم به معنای امروزی آن، یعنی موضوع خنده‌دار، به کار نرفته است. بیشترین مطلبی که فیلسوفان برجسته مانند افلاطون، هابز و کانت در مورد خنده یا شوخی نوشته‌اند، در حد چند بند در قالب موضوعی دیگر بوده است. از یونان باستان تا قرن بیستم، اکثر قریب به اتفاق اظهارنظرهای فلسفی درباره‌ی خنده و شوخی بر خنده‌ی اهانت‌آمیز یا استهزا آلود استوار بود تا بر کمدی، ظرافت طبع یا لطیفه. افلاطون یکی از بزرگ‌ترین منتقدان شوخی است: «معمولا وقتی کسی مهار خودش را به دست خنده‌ای شدید بسپارد، حالت او واکنشی شدید برمی‌انگیزد». حتی امروز هم افراد زیادی همچنان دانسته یا نادانسته، پیرو سخنان و عقاید افلاطون و سایر اندیشمندان مخالف شوخی هستند.

دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد، حاصل طرحی است که در سال 1995 در دانشگاه استنفورد آغاز شده و همچنان ادامه دارد. متن کامل تمام مقالات این دانش‌نامه در اینترنت به صورت رایگان و به آسانی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. در این دانش‌نامه‌ی آنلاین، مطالب متنوعی درباره‌ی موضوعات مختلف وجود دارد، که برخی از آن‌ها بسیار طولانی و جامع هستند. دانشنامه‌ی فلسفه استنفورد پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه‌ی عمومی برقرار کرده است. این پایگاه اینترنتی توانسته مرجع موثق و قابل اعتمادی برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان باشد. انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن تمام مطالب آن به زبان فارسی، کاری عظیم و دشوار است. به همین دلیل مدخل‌های این دانش‌نامه جداگانه انتخاب و ترجمه می‌شوند.

در بخشی از کتاب صوتی دانشنامه فلسفه استنفورد، شوخی می‌شنویم

لطیفه با تحریک، تغییر و پس زدن انديشه‌هایمان ما را سرگرم می‌کند، اما از طریق این ورزش‌های ذهنی چیزی نمی‌آموزیم. به طور کلی در شوخی، طبق نظر کانت، خرد ما چیز ارزشمندی نمی‌یابد. با این حال، جنب و جوش تصورات، جنب و جوشی جسمانی در اندام‌های داخلی ما ایجاد می‌کند و ما از این برانگیختگی جسمانی لذت می‌بریم.

زیرا اگر بپذیریم که با همه انديشه‌های‌مان حرکتی در اندام‌های بدن به طور هماهنگ درآميخته است، به آسانی درمی‌یابیم که چگونه این انتقال ناگهانی ذهن زمانی به این دیدگاه و زمانی به آن دیدگاه به منظور تامل در موضوع‌اش، ممکن است متناظر با تنش و آرامش متناوب در بخش‌های انعطاف‌پذیر امعا و احشای‌مان باشد که به دیافراگم انتقال می‌یابد (مانند آن چه افراد قلقلکی حس می‌کنند). در این جا شش‌ها هوا را در فواصل متوالی و سریع خارج می‌کنند، و بدین ترتیب حرکتی مفید برای سلامت ایجاد می‌شود که خودش به تنهایی، و نه چیزی که در ذهن بر آن مقدم است، سبب راستین خشنودی از فکری است که اساسا بازنمای چیزی نیست.