کتاب حافظ
زندگی و اندیشه

دربارۀ خاستگاه پدران حافظ اتفاق‌نظر وجود ندارد. انصاری کازرونی اصل خاندان او را از عراق عجم و اهل رودآور همدان، و خود حافظ را زاده و رشد یافتۀ محلۀ شیادان شیراز دانسته است. در حالی که حدود نیم قرن بعدتر، فخر الزمانی قزوینی نیای حافظ را از مردم کوپای (کوهپای) اصفهان خوانده، و آورده است که او به روزگار اتابکان فارس به شیراز کوچیده بوده است. لقب یا نام جدش را غیاث‌الدین، و لقب یا نام پدرش را به اختلاف، بهاءالدین، یا کمال‌الدین آورده‌اند. فخرالزمانی همچنین داستانی دربارۀ پدر و مادر حافظ و ایام خردسالی او آورده است که در حال حاضر هیچ منبع دیگری آن را تأیید نمی‌کند. به گزارش او بهاءالدین، پدر حافظ، مردی بازرگان و صاحب مکنت، با همسرِ کازرونی و فرزندانش در خانه‌ای واقع در شیراز، به دروازۀ کازرون، زندگی می‌کرده است. پس از مرگ بهاءالدین احوال خاندان پریشان شد و دو پسرِ مهترِ او هریک به سویی مهاجرت کردند و شمس‌الدین محمد خردسال با مادرش در شیراز ماند. گفته‌اند آن زنِ پریشان‌حال، ناچار پسرکهتر را به کسی سپرد تا او را تربیت کند؛ اما شمس‌الدین از او گریخت و به شاگردی به دکان نانوایی رفت. نزدیک آن دکان مکتب‌خانه‌ای بود که گویا قیل و قال شاگردان، شمس‌الدین را هم به تحصیل برانگیخت و قسمتی از درآمد خود را در آن کار صرف کرد تا چندی بعد نوشتن و قرآن خواندن آموخت. آنچه فخرالزمانی دربارۀ علاقۀ شمس‌الدین به شاعری و طبع ناموزون او و عزلت در آستانۀ بابا کوهی و به خواب دیدن امام علی(ع) و بشارت او که در فصاحت و بلاغت، نادرۀ دوران شده، آورده است، سخت به افسانه‌های عامیانه شباهت دارد که دربارۀ بعضی از شاعران دیگر هم گفته‌اند. اما این اشارۀ او که بهاءالدین ۳ پسر داشته است، ممکن است درست باشد. حافظ به یکی از آنها در قطعه‌ای که به مناسبت درگذشت او سروده، اشاره کرده است. بر اساس این ابیات، او عادل یا خلیل عادل نام داشته، و در ۵۹ سالگی درگذشته بوده است. قطعه‌ای دیگر از حافظ در بعضی از نسخه‌های معتبر آمده است که از آن دانسته می‌شود او برادر دیگری هم داشته که در جوانی کالبد تهی کرده بوده است.